Παρασκευή 19 Ιουνίου 2009

Μετανάστευση απ΄την Κορινθία
















Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Απ΄το 1899 και μετά και για μεγάλο χρονικό διάστημα, νέοι Κορίνθιοι, αγρότες κυρίως, έφευγαν αθρόοι στα ξένα. Αιτία η οικονομική (σταφιδική, προ παντός) εκ της ελαττώσεως των παραγωγικών δυνάμεων και η ένεκα αυτής μεγάλη υποτίμησις της ακινήτου περιουσίας. Τα ελάχιστα χρηματικά κεφάλαια ήσαν σε χέρια πολύ λίγων, που τα δάνειζαν με υπέρογκο τόκο, με αποτέλεσμα η τοκογλυφία ν΄απειλεί με απορρόφηση τις μικρές ακίνητες περιουσίες. Σε απόγνωση οι πληθυσμοί, έβρισκαν λύση στην μετανάστευση.
Η επιδημία της μεταναστεύσεως,που από χρόνια μάστιζε,κυρίως το Μωρηά,το 1901 κορυφώθηκε.Στρατιές μεταναστών απ΄τα νότια και τα δυτικά,φτάνοντας στην Κόρινθο με τραίνα (στα οποία το Μάϊο της χρονιάς αυτής επιβιβάσθηκαν και 100 Κορίνθιοι), έφευγαν για Πειραιά.
΄Ολοι τους νέοι 18-25 χρόνων,άλκιμοι,γεμάτοι σφρίγος,που απαντούσαν όταν τους ρωτούσαν γιατί φεύγουν;
Τι να κάνουμε εμείς εδώ; Σκάβουμε από τότε που γεννηθήκαμε και δεν χορταίνουμε ψωμί. Φτώχεια και κακομοιριά. Εγώ είχα δέντρα (έλεγε ένας) και φέτος έκανα 200 οκάδες λάδι. Τι να τό κάνω; Ο γέρος πια δεν δουλεύει. Αύριο θάρθει και ο εισπράχτορας, κι΄ώσπου να φύγει αυτός θάρθει άλλος, και πού να πάμε; Να πάρω ανθρώπους να δουλεύουν; Δεν βγαίνω.Τ΄άφησα κι΄εγώ μάρμαρο στη γριά μου και πήρα τα μάτια μου και φεύγω.Στην Αμερική κάμποσα πατριωτάκια μας έχουν παράδες και στέλνουν και στους δικούς τους πάντοτε,και βάνουν και στον τόκο. Εκεί,άλλοι πουλούν άνθη,άλλοι απόκτησαν ζώα δικά τους και πουλάνε στους δρόμους φρούτα και άλλοι έχουν καφενεία. Κι΄όλοι τους έχουν παράδες. Μόλις βρούμε κι΄ εμείς δουλειά θα γράψουμε στις γυναίκες και στ΄αδέλφια μας να έλθουν κι΄αυτοί. Θα επιστρέψουμε τότε μόνο όταν γίνουμε πλούσιοι.
΄Ο Τύπος οδυρόταν: Αυτή η φλεβοτομία, με την απώλειαν τόσου αίματος εκ της χώρας, εις την ξένην, εις οιανδήποτε άλλην πολιτείαν και κοινωνίαν θα προεκάλει τιναγμόν. Εδώ όπου δι΄όλα κοιμώμεθα, δεν μας ξυπνά τοιούτον κτύπημα. Ποίος δύναται να είπη εις τους απηλπισμένους «σταθήτε!». Εις αυτούς οι οποίοι καλλιεργούν τη γην και αι θεομηνίαι σαρώνουν τους καρπούς και οι ίδιοι καταστρέφονται, πτωχεύουν, πνίγονται εις τα χρέη; Και κατόπιν έρχεται η χάλαζα, ο περονόσπορος και η θεομηνία των φόρων; Με τον αμείλικτον εισπράκτορα και τον κόπανον και το σχοινίον του χωροφύλακος; Ο αγρότης παραιτών το άροτρον, φεύγων την διπλήν θεομηνίαν, αρχίζει να μισή την γην προς την οποίαν συνεδέθη με ρίζας βαθείας, απέρχεται εις το άλλον ημισφαίριον, όπου τα πράγματα δεν είναι και τόσον ρόδινα. Η πώλησις πορτοκαλίων, η πλανόδιος εμπορία φρούτων εις τας οδούς των Αμερικανικών πόλεων, αποτελεί μονοπώλιον των ομογενών μας. Οι οποίοι κυνηγούν το χρυσούν δέρας και επιθυμούν να επιστρέψουν μετά δεκαετίας με περιουσίαν 5 έως 10 χιλιάδων δραχμών, ποσόν το οποίον εις τους πεινώντας Πελοποννησίους φαίνεται εκατομμύρια. Χωρίς να σκεφθούν οτι εκέρδισαν το κομπόδεμα πεινάσαντες και γυμνητεύσαντες κατ΄αρχάς,ούτε οτι εις τους 100 μετανάστας οι 5 τρώγουν ψωμί και οι άλλοι επιστρέφουν πεινώντες. Και όμως φεύγουν ελπίζοντες οτι η τύχη θα τους κατατάξη εις τους 5 των εκατόν.
Ο ναύλος για το ταξίδι ήταν ακριβός. 300 δραχμές. Αυτοί συσσωματούμενοι, αρνούνταν και περίμεναν να έρθουν κι΄ άλλοι, να γίνουν πολλοί.
Μέχρι να μαζευθούν όμως, να βρούν πλοίο και εξασφαλίσουν διαβατήριο,όχι λίγοι επί τη αναχωρήσει, περνούσαν τον καιρό τους εν βακχεία και ευθυμία, στα ταβερνεία και τα καπηλειά της Τρούμπας, κάτω στον Πειραιά, οι ατμοί του οίνου εξήγειραν το εύθικτον ρωμαίϊκο φιλότιμο, με αποτέλεσμα, από ασήμαντον, πάντοτε, αφορμήν να δημιουργούνται επεισόδια, όπως συνέβη ανάμεσα στους Κορίνθιους Ι.Γιαννόπουλο και Π. Μπιτσάκο, του δευτέρου τραυματισθέντος σοβαρώς εις την βουβωνικήν χώραν.
Πάντως, όταν έφταναν οι άλλοι, και μαζεύονταν πολλοί, έπεφτε ο ναύλος, στις 180 δραχμές, υπό τον όρο, όμως,η τροφή των μεταναστών, πέρα απ΄τη Μασσαλία, να βαρύνει τους ίδιους. Που με το εισιτήριο στο χέρι, επιβιβαζόμενοι στο πλοίο, στοιβάζονταν στο κατάστρωμα. Ενώ άλλοι, υπεράριθμοι, προσπαθούσαν απ΄τις βάρκες, ν΄αναρριχηθούν. Φώναζε τότε ο καπετάνιος διατάσσοντας να τραβήξουν την σκάλα. Έτσι, όσοι, απ΄αυτούς, αγωνίζονταν να φτάσουν ψηλα ρίχνονταν στη θάλασσα, ή στις βάρκες τους,ξανά.
Οι πιο πολλοί πήγαιναν στη Νέα Υόρκη, κατευθείαν, όπου υποβάλονταν σε μύριες διατυπώσεις και ελέγχους, γι΄αυτό και μερικοί υποχρεώνονταν σε επιστροφή। Άλλοι κατευθύνονταν στο Σικάγο μέσω Καναδά. Τον Δεκέμβριο του 1901 οι Αμερικανοί έστειλαν σε κάθε ευρωπαϊκό λιμάνι, όπως και στον Πειραιά, επιθεωρητές, που θα εξέταζαν με λεπτομέρειες τα της διαγωγής των υποψηφίων μεταναστών, τηλεφωνώντας, σχετικά, στη Νέα Υόρκη για να παρεμποδίζεται η αποβίβαση εκεί υπόπτων ατόμων.
***
Για το πρόβλημα της μεταναστεύσεως υπήρχε και αντίθετη αλλ΄ενδιαφέρουσα άποψη: Στο περιοδικό Οικονομική Ελλάς της 3.12.1902 γραφόταν αισιόδοξα μεταξύ άλλων πως η χώρα εισήλθε σε περίοδο νέας οικονομικης ζωής, όπως από ξένους, φίλους και εχθρούς της Ελλάδος ομολογείται. Αποδείξεις: Καλλιέργεια μάλλον εντεταμένη βιομηχανικών φυτών, σύστασις νέων γεωργικών εταιρειών, πρόοδος των οινοποιείων, με κατανάλωση στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, νέες βιομηχανίες ασθενώς αρχόμεναι, κατορθώνουσαι όμως βαθμηδόν να εδραιωθούν. Μια κοινή κραυγή πανταχόθεν ακούεται: Εργασθώμεν. Τέρμα τά λόγια, φτάνουν οι αγορεύσεις, αρκούν τα άρθρα και τα προγράμματα, τέρμα οι διθύραμβοι και πολιτικές θεωρίες: EΡΓΑΣΘΩΜΕΝ.Το έθνος διψά την εργασίαν. Μεγάλη η ανυπομονησία και η ορμή προς παραγωγήν, την αποταμίευσιν, τον πλούτον. ΄Ενδειξις σοβαρά: Η ογκουμένη μετανάστευσις, η οποία αποδεικνύει οτι ο λαός μας οργά προς εργασίαν και απόκτησιν πλούτου. Φεύγουν εξ Ελλάδος οι μάλλον ορμητικοί και ανυπόμονοι όχι διότι δεν ευρίσκουν εν αυτή τον άρτον των, αλλά διότι βιάζονται ν΄ αποκτήσουν χρήματα πολλά. ΄Εχομεν ακράδαντον την πεποίθησιν, οτι νέα οικονομική περίοδος άρχεται δια την Ελλάδα, της οποίας σημείον ενάρξεως δύναται να θεωρηθεί το ατυχές 1897.
***
Ωστόσο, η μετανάστευση συνεχιζόταν. Απ΄το δήμο Σικυώνος, λ.χ., ως το 1908 μετανάστευσαν γύρω στους 700, νέοι, στην πλειοψηφία τους, 14-30 χρόνων (καθώς και λίγες γυναίκες), αγρότες οι πιο πολλοί,αλλά και μικροβιοτέχνες.
Στο δήμο Τρικάλων-Ξυλοκάστρου, επίσης την ίδια περίοδο, το κύμα της μεταναστεύσεως ήταν μεγάλο, για τους αυτούς λόγους. Μέχρι δε το 1908 είχαν μεταναστεύσει, περίπου, 600. Μόνο απ΄το Μελίσσι, που είχε 559 κατοίκους, τη διετία 1907-1908 μετανάστευσαν περίπου 80.
Οι καταγόμενοι απ΄το δήμο Φενεού, που καλλιεργούσαν στη Βόχα σταφιδάμπελα, έπαθαν με τη σταφιδική κρίση καταστροφή.Κατέφευγαν στο δανεισμό και στην τοκογλυφία, με αποτέλεσμα να μη μπορούν ν΄ανταποκριθούν στις δαπάνες και τα χρέη τους. ΄Ετσι εγκατέλειπαν τον τόπο τους μεταναστεύοντας στην Αμερική, ιδιαίτερα όταν μάθαιναν πως εκεί το μεροκάματο ήταν 2 με 2,30 δολλάρια. Ωστόσο τον πρώτο χρόνο (1901) μετανάστευσαν μόνο 2 τολμηροί νέοι. Αυτόν δε, που έφτασε πρώτος στην Αμερική οι Φενεάτες τον ονόμασαν Κολόμβο. Λίγο μετά άλλοι. Με τα γράμματα και τα πρώτα χρήματα, που οι απόδημοι έστελναν στην πατρίδα, φούντωσε το μεταναστευτικό ρεύμα. Ακολούθησαν αρκετοί άνδρες 25-35 χρόνων. Τα κέρδη κι΄αυτών απ΄την εργασία τους μεγάλωσαν το ρεύμα, ωθώντας ακόμη και ηλικίας 16-50 χρόνων να μεταναστεύουν. ΄Ετσι τα ποσοστά του όλου ανδρικού πληθυσμού (2.166) ήσαν μεγάλα, ενώ πολύ λίγες ήσαν οι οικογένειες, οι οποίες δεν είχαν μετανάστες. Οι τελευταίοι καλούσαν συγγενείς και άγαμες γυναίκες να παντρευθούν στην Αμερική. Μέχρι το 1908 οι απόδημοι απ΄το δήμο Φενεού είχαν φτάσει τους 250, περίπου. Με τα εμβάσματα, που έστελναν μειώθηκε η τοκογλυφία κι΄έπεσε ο τόκος στο 20-25% του κεφαλαίου, ενώ ανέβηκε η αξία της γης.
Στη Νεμέα, επίσης, το 1908, όπως σημείωναν οι Νεμεάτες: Η δίψα του χρυσού, ο ζήλος της απομιμήσεως και η ευτέλεια των τιμών της εσοδείας φυγαδεύει τον λαόν εις Αμερικήν. Με τιμήν άρτου προς 60 λεπτά την οκάν, με απολήψεις εκ της σταφίδος και των οίνων ευτελείς, με φορολογίαν των ειδών πρώτης ανάγκης απάνθρωπον, με τον μαρασμόν και την φθοράν εκ της ελονοσίας τί να κάμη ο δυστυχής γεωργός και αγρότης εδώ; Να ποτίζη την γην με ιδρώτα δια να εκμεταλλεύωνται οι προπωληταί και οι κερδοσκόποι, αυτός δε να λιμοκτονή; Ο λαός φεύγει διότι ο βίος του κατέστη δύσκολος και πικρός.
Αλλά και σ΄άλλους δήμους υπήρξε ζωηρή η κίνηση για μετανάστευση, που τον πρώτο καιρό και τα εργατικά χέρια μείωσε γενικά και τα μεροκάματα υπερτίμησε. Τις ελλείψεις, όμως, στη γεωργία και λιγώτερο στην κτηνοτροφία αναπλήρωναν, εν πολλοίς, οι γυναίκες, που άρχισαν να δουλεύουν στα κτήματα και στα κοπάδια, χωρίς βοήθεια μισθωτών εργατών. ΄Ετσι και τα μεροκάματα έπαψαν να αυξάνονται απ΄τη μετανάστευση και δεν μειώθηκε η παραγωγή, ενώ αγοράσθηκαν άροτρα, γεωργικές μηχανές και τ΄αναγκαία για την καλλιέργεια ζώα.
***
Τη ίδια εποχή εξαιτίας γεγονότων στη Βαλκανική κατέφευγαν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα και στην Κορινθία, άθλιοι και γυμνητεύοντες, ομογενείς, που πρόθυμα τους περιέθαλπαν Κορίνθιοι, Ξυλοκαστρινοί, Δερβενιώτες και άλλοι. Στη Νεμέα το 1908 νεαροί πρόσφυγες, έμπλεοι ζωής και υγείας, ευγενείς, έντιμοι και εργατικοί, ενθουσίασαν τους Νεμεάτες, που τους ανέβασαν το μεροκάματο σε 4 δραχμές, αλλ΄αυτοί αρνήθηκαν, γιατί είχαν υποσχεθεί σε άλλους με 2,5 δραχμές. Αν ήσαν Κυνουριείς και απ΄αλλού θα είχαν δεχθεί.

Βιβλιογραφία
Ανδρέας Μ.Ανδρεάδης Φροντιστήριον Δημοσίας Οικονομικής, έτ। 1916, αριθμ।12, όπου δυο μελέτες Κορινθίων δευτεροετών φοιτητών, των Δημ.Γαλάνη και Χρ.Ράπτη για τον Φενεό και τη Σικυώνα, αντίστοιχα.Επίσης εφημερίδες της εποχής,κ.ά

Κυριακή 14 Ιουνίου 2009

Ρουμάνοι στην Κόρινθο











Ματθαίου Χ. Ανδρεάδη
Σ΄αντίθεση προς τον περιπετειώδη πλού του Γ. Κλεμανσώ στην Κόρινθο,εκατοντάδες Ρουμάνοι σπουδαστές ένα μήνα μετά,ήσαν ευτυχείς που έφταναν στην πόλη του Σισύφου,απερίσπαστοι. Πλέοντας απ΄τη Ρουμανία με το ιταλικόπλοίο «Μοντενέγκρο» μέσα απ΄τα Δαρδανέλια,με συνοδεία καθηγητών,αφίχθησαν στον Πειραιά και από εκεί στην Αθήνα,όπου η οργανωτική επιτροπή υποδοχής,όσες μέρες έμειναν στην πρωτεύουσα,τους τίμησε με περιήγηση στ΄ αξιοθέατα της πόλης,θεατρικές παραστάσεις (Οιδίπους κ.ά), φωταγώγηση της Ακρόπολης,γιορτές στην Κηφισιά και αλλού,διανέμοντάς τους συγχρόνως και φυλλάδιο με πληροφορίες για τιμές ξενοδοχείων,τραίνων,νομισματική διαφορά κ. ά
Πήγαν και στους Δελφούς,στην Αίγινα και με σιδηρόδρομο στην Ελευσίνα,Κόρινθο,Πάτρα,Πύργο και Ναύπλιο.
Τη μέρα του ταξιδιού για το Μωρηά,απ΄το πρωϊ πλήθος Αθηναίων,κυρίες και δεσποινίδες,που δεν ήθελαν να χάσουν το θέαμα,περίμεναν στο σιδηροδρομικό σταθμό τους Ρουμάνους (φοιτητές,με τους κούκους τους,και φοιτήτριες). Αρχηγός τους ο Τιτουλέσκου,συνοδευόμενος απ΄τον Ρουμάνο Γερουσιαστή Μαϊλέσκου,και άλλους. Παρών και ο διευθυντής της αστυνομίας της Αθήνας.
΄Ολων ο ενθουσιασμός απερίγραπτος.Με τον εθνικό ύμνο συνοδεία πλαγίαυλου οι Ρουμάνοι ξεκίνησαν ζητωκραυγάζοντας υπέρ της Ελλάδος.Στη διαδρομή οι χωρικοί τους χαιρετούσαν βγάζοντας τη σκούφια τους.Στα Μέγαρα οι χωρικές με τα μαντήλια τους και στο σταθμό ο κόσμος με την επιφώνηση:"Τραγιάσκα Ρομάνια!"Φτάνοντας στη διώρυγα, θαύμαζαν την ωραία άποψη του Ισθμού.
Η Κόρινθος,απ΄το πρωϊ είχε πανηγυρική όψη.Στο σιδηροδρομικό σταθμό πλήθος λαού,χιλιάδες,φτασμένοι απ΄ τα γύρω μέρη,υποδέχθηκαν τους ξένους φοιτητές.Παρόν και το σωματείο «Απ.Παύλος» και η φιλαρμονική Κορίνθου, που έπαιξε τους εθνικούς ύμνους των δύο εθνών.Ο δήμαρχος Γ.Βλάσσης τους προσφώνησε λέγοντας,ανάμεσα σ΄άλλα:«Η πόλις της Κορίνθου,η πάλαι ποτέ ευκλεής και Αφνειός,χαιρετίζει μετ΄ευφροσύνης και αδελφικής χαράς την ευγενή πανεπιστημιακή κοινότητα έθνους φίλου,το οποίον συνεχίζει φιλοτίμως την μεγάλη αποστολή της ευγενούς του καταγωγής (...)Ρουμάνοι και ΄Ελληνες είναι δυο λαοί γεννηθέντες εκ μεγάλων μητέρων,οι οποίες εγαλούχησαν όλην την ανθρωπότητα,ανατραφέντες και ανδρωθέντες εν μέσω δόξης και πολιτισμού,και τους οποίους αδελφοποίησαν τα αυτά φραγγέλια της δουλείας,η κοινή αυτών θραύσις,ο κρίκος της αυτής θρησκείας και οι ένδοξες παραδόσεις τους. Είναι θεματοφύλακες της ιεράς παρακαταθήκης του ενδόξου αυτών παρελθόντος,κοινά έχοντες συμφέροντα και μεγάλην όπως εκτελέσουν αποστολήν εις την χερσόνησον του Αίμου».Το τέλος του λόγου του δημάρχου κάλυψαν ενθουσιώδεις ζητωκραυγές. Απάντησε ο Τιτουλέσκου,ρουμανιστί,ευχαριστώντας για την υποδοχή και τις φιλικές εκδηλώσεις.(Σημειώνεται πως ο αθηναϊκός Τύπος τον Τιτουλέσκου χαρακτήριζε «άνδρα ευγλωττίας,εφευρετικότατο και αντοχής.Όπου αρχαίον μνημείον,εξώστης πλατείας,δημόσιον κατάστημα,ή γεύμα, όπου πλαταγίζουν Ελληνορουμανικοί ασπασμοί,ο Τιτουλέσκου με τον άνετον,πλατύν του λόγον,εύκολον όσον μια ζητωκραυγή ή ένα φίλημα ή μια χειραψία.Γεμίζει με τους λόγους του την Πελοπόννησον,λόγους περισσοτέρους από την σταφίδα.Και με την γεωπονίαν αυτήν των λόγων δείχνει γνώσιν της ιστορίας μας καλλίτερον από τα 9,5 δέκατα των Ελλήνων»).
Ο δήμαρχος Κορίνθου διένειμε στους Ρουμάνους φοιτητές καλλιτεχνικά σακκίδια (με τα 3 χρώματα της σημαίας της Ρουμανίας,εναλλάξ με τα χρώματα της Ελληνικής) γεμάτα Κορινθιακή σταφίδα,ενώ στα εστατόρια του σταθμού,η κυρά Μιχάλαινα (Βέλκου) και οι αδελφοί Πελοπίδα πρόσφεραν φαγητό και οι μανάβηδες φρέσκα σταφύλια,όλοι τους δωρεάν.
Πριν απ΄την αναχώρηση ο Τιτουλέσκου έδωσε συγχαρητήρια στον δήμαρχο για την ωραία προσφώνηση και τις γνώσεις του για την Ρουμανία.Κατά την αναχώρηση,το άπειρο πλήθος ξέσπασε σε ενθουσιώδεις και βροντώδεις ζητωκραυγές,που έφταναν την παραφροσύνη. Στο Βραχάτι πολλές γυναίκες και μαθητές με ενθουσιασμό. Το ίδιο και στο Κιάτο,προσφώνηση του δημάρχου Αθ. Γκράβα και στο Ξυλόκαστρο,προσφώνηση του γνωστού Σταματούλη,για λογαριασμό του δημάρχου,που απουσίαζε. Και παντού πρόθυμοι να τους προσφέρουν σταφύλια με τα κοφίνια.

Ο Γ.Κλεμανσώ προς την Κόρινθο




Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη


Ένα καλοκαιρινό πρωϊνό του 1901 ο δημοσιογράφος Γεώργιος Κλεμανσώ (φιλέλληνας και,μετέπειτα,ο μεγαλύτερος,μετά τον Ναπολέοντα,Γάλλος πολιτικός), ξεκινώντας απ΄τους Δελφούς φτάνει στο Γαλαξείδι και από εκεί στην Ιτέα,θαυμάζοντας,όπως γράφει, «την Κορινθιακή θάλασσα κάτω απ΄την άπλετη ροή του θείου φωτός,που ο τοξοβόλος Φοίβος επιδαψιλεύει στους εκλεκτούς του τόπους».Προορισμός του η Κόρινθος.Πάνω σ΄ένα σαθρό ακάτιο,με δύο ναύτες όλο κι΄όλο πλήρωμα.Κουρασμένος απ΄τον βαρύτατο καύσωνα,ξάπλωσε στο κατάστρωμα κι΄ άρχισε να ρεμβάζει ώσπου αποκοιμήθηκε.Του είχαν πεί πως το ταξείδι θα διαρκούσε 4 με 5 ώρες.΄Οταν ξύπνησε αργά το μεσημέρι,διαπίστωσε πως τα μετεωρολογικά καθυστέρησαν το ταξείδι.Δεν είχαν ξεκινήσει πολύ,όταν ξαφνικά ξέσπασε μπουρίνι που σάρωνε τον κόλπο,απ΄τον Ισθμό ως την Πάτρα.΄Ολοι τους πάλευαν μια ώρα χωρίς αποτέλεσμα. Το πλοιάριο έπαιρνε κλίση προς τη θάλασσα, άλλαζε ρότα, βολτάριζε χωρίς να προχωράει.΄Εγινε σκέψη στους ναύτες να επιστρέψουν.«Αλλά μένα» (λέει,ο Γ. Κλεμανσώ) «με περίμεναν στην Κόρινθο. Και δεν μου άρεσε να μένω στο μέσο του δρόμου από απλή έλλειψη θελήσεως.Υποσχέθηκα να διπλασιάσω την αμοιβή και ο αγώνας με τα στοιχειά της φύσης επαναλήφθηκε.Χωρίς ούτ΄ ένα σύννεφο στον ουρανό,η θάλασσα συνέχιζε να χτυπάει το πλοιάριο.Τα κύματα κοντά και σκληρά το έκαναν να σκιρτάει στους αρμούς γογγύζοντας.Σε κάθε σκαμπανέβασμα το κύμα μας κουκούλωνε.Σηκωνόμαστε μουσκεμένοι και αμέσως πέφταμε στην επόμενη βουτιά κ.ο.κ.Συγκρατούμαστε να μη παρασυρθούμε.Προς στιγμήν σκέφθηκα να πω να με δέσουν.Φωνάζω στον καπετάνιο που βρισκόταν στο πηδάλιο:
-Πού είναι οι ναύτες;Ο ένας στ΄αμπάρι βρίζοντας όλους τους άγιους που ήξερε.Ο άλλος,σωριασμένος ανήμπορος παραδίπλα έκλαιγε.
-Εμείς τι κάνουμε;
-Κοιτάμε να σωθούμε.Επιστροφή αποκλείεται.Αν μπορέσουμε,θα ξωκείλουμε κάπου.(...)
Προσπάθησα να βοηθήσω.Ο καπετάνιος μου είπε να αμολάρω στο πανί.Δέθηκα στον ιστό απ΄τη ζώνη μ΄ενα σχοινί.
-Αμολάρετε το πανί,φώναζε ο καπετάνιος.Τεράστιοι όγκοι νερού έπεφταν πάνω μου απ΄τα κύματα.Κουτσά-στραβά ο καπετάνιος μου έδειξε πώς να το σηκώσω.Κι΄εγώ μπρούμυτα,κρατούσα το σχοινί κοιτάζοντας τον ιστό.Μετά ώρες,που η λαίλαπα έχασε την ορμή της,γύρισα να δω τι έγινε.
-Α,ξυπνήσατε;μου φώναξε ο καπετάνιος.Τώρα που φτάνουμε στην ξηρά ανοίξατε τα μάτια.
-Ξηρά!Είχαμε φτάσει σε μια παραλία με βότσαλα. Ακολουθούσε κάμπος με ροδοδάφνες.
-Δεν φτάσαμε ακόμη!Θέλουμε άλλη μια ώρα.Νυχτώνει όμως.Τώρα η δυσκολία μας είναι να προσεγγίσουμε την ξηρά χωρίς να ξωκείλουμε.Να είστε έτοιμος με το παράγγελμα.Τινάχθηκα πάνω και ετοιμάσθηκα.Αλλά μάταια.Η θάλασσα μας απωθούσε απ΄ την παραλία.
-Πού είμαστε τώρα;ρωτάω.
-Βλέπετε εκείνο το άσπρο σπιτάκι ψηλά στο λόφο; Εκεί είναι ο σιδηροδρομικός σταθμός Ακράτας.
-΄Εχει τραίνο για Kόρινθο;
-΄Α,εσείς το χαβά σας.Αύριο το πρωί έχει τραίνο.Άς φτάσουμε όμως πρώτα στον σταθμό.
Επί τέλους φτάσαμε στην ξηρά,νύχτα.Βαρειά τα κύματα χύνονταν ορμητικά στα χαλίκια.Δεν βλέπαμε τίποτα άλλο απ΄την ασπρίλα των κυμάτων.Μετ΄από λίγο ο πιλότος στο πηδάλιο,φώναζε:Μολάρετε να πάρ΄ο διάολος.
Μου έφυγε το σχοινί και ο ιστός έπεσε πλαταγίζοντας.Τη στιγμή εκείνη μεγάλο κύμα μας τίναξε ψηλά και πέταξε το πλοιάριο στην ξηρά.
-Αυτό ήταν,φώναξε θριαμβευτικά ο καπετάνιος.
Με τους δυό ναύτες ύστερ΄από λίγο να μεταφέρουν τις αποσκευές μας,ανηφορήσαμε τον λόφο για την Ακράτα. Βρεμένος τουρτούριζα.Τα γόνατα μου δεν μπορούσαν να με κρατήσουν.Μετά μακρυά πορεία φτάσαμε στον σταθμό.Ο σταθμάρχης μιλώντας Γαλλικά σαν Παριζιάνος,μας ζέστανε με μαστίχα.΄Αλλαξα ρούχα και ξάπλωσα σε μια πέτρα σαν μαξιλάρι,σκεπασμένος μ΄ενα καραβόπανο.Ποτέ άλλοτε δεν κοιμήθηκα τόσο καλλίτερα.΄Οταν ξύπνησα,συνέχισα την οδοιπορία μου προς το σταθμό,αναπολώντας το αρχαίο ελληνικό ρητό «ού παντός πλείν εις Κόρινθον».

Σάββατο 13 Ιουνίου 2009

Η Νέα Κόρινθος το 1908










Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη
α.-Πληθυσμιακά και έκταση του δήμου Κορινθίων

‘Η Νέα Κόρινθος,το 1908,ήταν έδρα του δήμου Κορινθίων ενός των ένδεκα δήμων της Κορινθίας, που συγκροτούσαν τον ομώνυμο νομό,ο οποίος ιδρύθηκε το 1899 (αλλά καταργήθηκε το 1909 για να επανιδρυθεί το 1949).
Ο νομός Κορινθίας το 1908 είχε πληθυσμό 33.911 άρρενες και 37.818 θήλεις,χριστιανούς ορθοδόξους, πλην 36 καθολικών,11 διαμαρτυρομένων,1 μωαμεθανού και 9 ισραηλιτών,ενώ η Κόρινθος,ήταν (και παρέμεινε έκτοτε) πρωτεύουσα της (επαρχίας ή νομού) Κορινθίας.
‘Ο δήμος Κορινθίων,κατά την απογραφή της 25ης Οκτωβρίου 1907,είχε 14.810 κατοίκους και η πόλις της Νέας Κορίνθου 5.340 (2.729 άρρενες και 2.611 θήλεις) στα δε όρια του δήμου περιλαμβάνονταν και τ’ακόλουθα χωριά (με τους αντίστοιχους κατοίκους):
Αζίζι 187,Άσσος 618,Βέλλο 1110,Βραχάτι 628,Εξαμίλια 584,Ζευγολατειό 1.114, Ιμπραήμπεη 502,Κεχριές 24,Κοκκώνι 486, Κολομπότσι 378, Κυράς Βρύση 85,Λεύκα 40, Λιμοχώρι 133 Μπεκιάνικα 24,Μπολάτι 260,Νεράντζα (Τρικαλιώτικα) 249,Νεοχώρι 27, Ξυλοκέριζα 178,Παλαιά Κόρινθος 1.018,Περιγιάλι 400,Πουλίτσα 237,Σολωμός 94,Σουληνάρι 184, Ταρσινά 181,Χαλκί 251,Χασάναγα 354 και Χατζημουσταφά 188.
Στα χωριά περιλαμβάνονταν επίσης και οι τοποθεσίες Αγ.Γεράσιμος,Καμπερέϊκα,Περιβόλι Τρίπου και Χατούπι.Σύνολο πληθυσμού του δήμου Κορινθίων 7.375 άρρενες και 7.492 θήλεις.Απ’ τους 14.810 κατοίκους του δήμου Κορινθίων,άρρενες ήσαν 7.345 Απ’αυτούς 4168 εγγράμματοι και 3.177 αγράμματοι.
Οι θήλεις ήσαν 7.465,απ’τίς οποίες 1.889 εγγράμματεςκαί 5.576 αγράμματες.Συνολικά και στα δύο φύλα:Εγγράμματοι 6.057 και αγράμματοι 8753.
Όλοι τους αντιστοιχούσαν ποσοτικά σε εγγράμματους 56,64% άρρενες και 25,25% θήλεις,συνολικό ποσοστό εγγραμμάτων 40,82%
Σύμφωνα με την προαναφερόμενη απογραφή, υπήρχαν κι’αυτοί που μιλούσαν:’Αρβανιτικα 12 (5 άνδρες,απ’τούς οποίους ένας αγράμματος και 7 γυναίκες-όλες αγράμματες),ιταλικά 4 (2 εγγράμματοι άνδρες και 2 αγράμματες γυναίκες),άλλη ευρωπαϊκή γλώσσα 4 (3 άνδρες και μία γυναίκα,όλοι εγγράμματοι) και 35 ανεξακρίβωτη άλλη γλώσσα (20 άνδρες και 15 γυναίκες,όλοι τους αγράμματοι).

β.-Προϊόντα του δήμου

Κύρια προϊόντα του δήμου ήταν η εξαγώγιμη σταφίδα,με μέση ετήσια παραγωγή 25 εκατομ.ενετικές λίτρες,το λάδι,τα δημητριακά,τα οπωρικά,οι ξηροί καρποί και μετάξι.Τα σιτηρά μάλιστα το 1907 σε όλο τον δήμο ανήλθαν σε 1.542.000 οκάδες,που κατανέμονταν ως ακολούθως:Κόρινθος 55.000,Παλαιά Κόρινθος 125.000,Εξαμίλια, Ξυλοκέριζα και Κεχριές μαζί 469.000, Σολωμός 11.000,Περιγιάλι Κολομπότσι μαζί 40.000,Ζευγολατειό 420.000,Σουληνάρι 19.000,Βέλλο και Νεράτζα μαζί 12.000, Λιμοχώρι 16.000,Ταρσινά 45.000,Ιμπραήμπεη 100. 000,Πουλίτσα 80.000,Κοκκώνι 5.000,Χασάναγα 55 000,Χατζημουσταφά 22.000, Μπολάτι 11.000,Βραχάτι 22.000,Χαλκί 35.000.

γ.- Άρδευση Βόχας-Ύδρευση Κορίνθου

Η άρδευση της Βόχας και η ύδρευση της Κορίνθου,προβλήματα ζωτικά για τους Κορίνθιους, παρέμεναν και το 1908 άλυτα.
Μία απόπειρα συνάψεως δανείου την ίδια χρονιά με την Εθνική Τράπεζα απ’τον δήμαρχο Αναστ. Αναγνωστόπουλο,για να παροχετευθούν τα νερά της Στυμφαλίας μέσω του Ασωπού στη Βόχα,ματαιώθηκε.
Στους Κορίνθιους επικρατούσε η καχυποψία,ότι όσα υποστήριζαν οι πολιτευόμενοι Κορίνθιοι βουλευταί και δήμαρχοι αναφορικώς με το ζήτημα της παροχετεύσεως των υδάτων του Ασωπού ποταμού και της δι’αυτών αρδεύσεως των πλείστων πεδινών περιοχών του δήμου,και ούτω εκδόσεως νόμων,διαταγμάτων, συντάξεως εκθέσεων μηχανικών κλπ.,ήσαν ανέκαθεν λόγια.
Ο δήμαρχος,ωστόσο,ήθελε,βάζοντας τη σφραγίδα του,να εκπληρώσει τον σπουδαιότερον των προαιωνίων πόθων παντός Κορινθίου,δηλαδή την άρδευσιν των πεδιάδων Κορίνθου,η οποία άρδευσις μαζί με την ίδρυσιν του Πρωτοδικείου Κορίνθου είχον αποτελέσει τους δύο πόλους περί τους οποίους πάσα διάνοια Κορινθίου εστρέφετο.
Έγιναν μελέτες,μετακλήθηκε ο νομομηχανικός Ν. Γαζής,ειδικός περί τα υδραυλικά,εξετάσθηκαν,μαζί με τους Χρύσανθο Κανελλόπουλο και Κ.Παπαληγούρα,όλα τα τεχνικά έργα κ.λπ.,πήγαν στη Στυμφαλία και συζητήθηκε το πρόβλημα της υδρεύσεως της Κορίνθου.
Από καιρό το δημοτικό συμβούλιο Κορίνθου είχε λάβει απόφαση με την οποία ζητούσε να διοχετευθούν τα υπάρχοντα ύδατα εκ των πηγών της θέσεως Σολωμού,δι’ υδραγωγείου εις την πόλιν,κατά το συνταχθέν σχεδιάγραμμα υπό του παρά του (τότε) δημάρχου μετακληθέντος ενταύθα και μελετήσαντος το έργον υδραυλικού Σιγισμούνδου Μινέϊκο.
Ο Σιγ.Μινέϊκο,Πολωνός μηχανικός,είχε υπηρετήσει στην εκτέλεση υδραυλικών έργων Θεσσαλίας και λόγω της ικανότητός του ήταν περιζήτητος σε κάθε αναφυόμενη επείγουσα και επιτακτική υδραυλική ανάγκη.
Εστάλη και στην Κόρινθο για το ζήτημα της Βόχας,όπου περάτωσε την εργασία του,χωρίς όμως το πρόβλημα να οδηγηθεί στη λύση του.

δ.-Απασχολούμενοι Κορίνθιοι

Οι Κορίνθιοι το 1908 δραστηριοποιούνταν ως αγρότες, αλευροπώλες,εξαγωγείς ελαίου και δερμάτων, διασκευαστές αμαξών,αμπαδορράφτες,μυλωνάδες,αρτοποιοί,εργαζόμενοι (αποχειροβίωτοι ή μη), ελαιοτριβείς, εμποροπαντοπώλες, επιπλοποιοί,εργολάβοι,εστιάτορες,εργοστασιάρχες (κονιάκ και οίνου),κουρείς, λευκοσι δηρουργοί, ξενοδόχοι (ύπνου), ξυλέμποροι, οινοπνευματοποιοί, οινοπώλες, παραγγελιοδόχοι, πεταλωτήδες, ποτοποιοί, ράφτες, ράπτριες (μοδίστρες), σιδηρουργοί, σταφιδέμποροι, υποδηματοποιοί, υφασματέμποροι, υφα ντές, φανοποιοί, φαρμακοποιοί, ωρολογοποιοί κ.ά, γενικά,έμποροι ντόπιοι και ξένοι επιτηδευματίες.(Ακόμη και πράκτωρ μεταναστεύσεως).
Υπήρχαν,επίσης,γιατροί,μαίες,δικηγόροι,συμβολαιογράφοι,φαρμακοποιοί, βιβλιοχαρτοπώλες-τυπογράφοι (μεταξύ των τελευταίων οι αφοί Σκουτέρη,ο Γ.Ανδρουλακάκης και ο Μ.Μιχαλόπουλος),δικαστικοί κλητήρες, κ.ά.

ε.-Η πόλις της Κορίνθου και τα προβλήματά της

Η πόλις είχε αρκετά μαγειρεία,ξενοδοχεία,γυμνάσιο και δημοτικά σχολεία των δύο φύλων,ήταν έδρα στρατιωτικού ευζωνικού τάγματος με φρούραρχο τον Βρεττό και Πρωτοδικείου απ’ το 1901 σε μισθωμένο χώρο,είχε σιδηροδρομικό σταθμό από το 1885, τελωνείο,οικονομική εφορία,τράπεζες Εθνική, Αθηνών και Εμπορική, νομάρχη τον Παν.Μπαμπάκο και δήμαρχο τον προαναφερόμενο Αναστάσιο Αναγνωστόπουλο.
Ο ωραιότερος και κεντρικώτερος δρόμος της πόλεως,με 30 μ.πλάτος,ήταν η οδός Σωτήρος (πρώην Νοταρά και ήδη Εθν.Αντιστάσεως).Άλλοι δρόμοι: Της Χαλινίτιδος Αθηνάς (σημερινή Εθνικής Ανεξαρτησίας),Κρανείου (σημερινή Κολοκοτρώνη),Σισύφου (η σημερινή),Περιάνδρου (σημερινή Σωτ. Κροκιδά),Αδειμάντου (η σημερινή),επίσης η σημερινή αρχιεπισκόπου Σωκράτους Κολιάτσου (πρώην Τριών Συμμάχων),η Απ. Παύλου, Αράτου (η σημερινή),Γεωργίου Θεοτόκη (η σημερινή Δαμασκηνού) προς τιμήν του πρωθυπουργού Γ.Θεοτόκη,ο οποίος έκανε την επαρχία νομό το 1899 και επέσπευσε τη λειτουργία του Πρωτοδικείου Κορίνθου το 1901.
Το πλάτος των δρόμων ήταν τόσο πραγματικό ώστε η πόλις φαινόταν να γλυστράει μέσα απ’ αυτούς.Οι δρόμοι μόλις τότε αποκτούσαν πεζοδρόμια.
Στην οδό Γ.Θεοτόκη ήσαν το ξενοδοχείο Μεγάλη Βρεταννία του Π.Πελοπίδα,το τηλεγραφείο και το ταχυδρομείο.Η απόσταση του ξενοδοχείου αυτού, όπως και των κατέναντι κειμένων καφενείων Τσέλιου-Αντωνίου Βλάσση (ιδιοκτησίας Χρ. Λαρσινού) και τα δύο επί της οδού Σωτήρος μέχρι την παραλιακή πλατεία,δεν ξεπερνούσε τα δέκα βήματα.

***

‘Η Κόρινθος χαρακτηριζόταν τότε,ως μία πόλις απέραντων διαστάσεων που μπορούσε να οικοδομηθεί και κατοικηθεί άνετα από 300 χιλιάδες ψυχές. Είχε ρυμοτομία θαυμάσια (μέχρι σήμερα, θεωρούμενη απαράμιλλη) και σπίτια καινούργια, τα πιο πολλά μονώροφα και αραιά.
Στο κέντρο της έξοχη η πλατεία,που μπορούσε να ονομασθεί δάσος πεύκων,ευρύτατη,ορθογώνια,μολονότι απεριποίητη.
Η άλλη πλατεία ήταν και είναι η παραλιακή,του Φλοίσβου (τότε Αμαλίας).Έξοχη και αυτή.Απ’τήν άνοιξη έως το φθινόπωρο ο Φλοίσβος ήταν τόπος αναψυχής και περιπάτου για τους Κορίνθιους,και των δύο φύλων.
Η πλατεία Φλοίσβος,αντικείμενο έριδος,για πολλά χρόνια,ανάμεσα στην Κόρινθο και στο δημόσιο, αποδόθηκε στον δήμο το 1908.Ο οποίος έτσι, όπως είχε συμβή και μερικές άλλες χρονιές,παραχώρησε τη χρήση της σε μισθωτή,ελπίζοντας να εισπράττει το χρόνο μίσθωμα πάνω από χίλιες δραχμές.
Εδώ υπήρχε κέντρο αναψυχής (ευρύ περίπτερο) για τους Κορίνθιους και τις Κορίνθιες,καθώς και για τους παρεπιδημούντες,τις Κυριακές,προ πάντων και τις γιορτές,από δε την άνοιξη ως το φθινόπωρο ο Φλοίσβος ήταν τόπος περιπάτου.
Θαύμαζαν οι ταξιδιώτες: Ποντιάδες αύρες και ριπές βουνών δρoσίζουν πάντοτε την ατμόσφαιρα της πόλεως, η οποία το θέρος θα μπορούσε να είναι έξοχο επίνειο των Αθηνών,κέντρο διαμονής πολλών οικογενειών,με το άριστο κλίμα της,την καθαρωτάτη θάλασσά της και την συγκοινωνία,τέσσερες φορές την ημέρα απ’ την πρωτεύουσα. Αλλ’ ο μονότονος Φλοίσβος με τα ηχηρά του κύματα δεν αρκούσε για να διασκεδάσει κανείς την ανία του.
Ο δήμος την δενδροφύτευσε,βέβαια,φωτίζοντάς την.Όμως τα ελάχιστα δενδρύλλια της πλατείας κινδύνευαν να ξεραθούν απ’ τη λειψυδρία.Έλλειπε δε και το αναγκαίο κρηπίδωμα.Οι Κορίνθιοι περίμεναν ότι και η πλατεία αυτή θα γινόταν μία απ’ τις πιο σπάνιες στην Ελλάδα πλατείες,καθώς υπέρκειται του Κορινθιακού,του οποίου η πνοή καθίσταται παρά πολύ ζείδωρος και αναζωογοννητική,ως εκ των ελάτων του Παρνασσού και του Ελικώνος προερχομένη.
Την παραλιακή οδό Γ.Θεοτόκη διέσχιζε,μέχρι το τελωνείο,εμπορικός και επιβατικός σιδηροδρομικός συρμός.
Η Κόρινθος και το 1908,είχε ν’ αντιμετωπίσει: Στη Βόχα έλλειψη αρδευτικού ύδατος και στην πόλη πρόβλημα πόσιμου νερού,οργανωμένο λιμάνι,ανάπτυξη του υπάρχοντος φωτισμού,επισκευή των δρόμων,επέκταση των δενδροστοιχιών,ίδρυση μονίμου στρατοπέδου (ενώ υπήρχε νοτιοδυτικά της πόλεως στρατώνας για τον οποίο ο Χαρίλαος Τρικούπης εἶχε δαπανήσει ποσό δραχμών εκατόν πενήντα χιλιάδων-οι σημερινοί στρατώνες δεν είχαν κτισθεί,ακόμη),και άλλα.
Απ’ τον περασμένο χρόνο ο φωτισμός της πόλεως,όπως διαμαρτύρονταν οι κάτοικοι,βρισκόταν σε αρχέγονη κατάσταση.Το παλαιό σύστημα με πετρέλαιο,που φώτιζε την πόλη ήταν αχρηστευμένο.Οι δήμαρχοι,βέβαια,φρόντιζαν για την αντικατάστασή του και πολλές προς τούτο κατέβαλλαν προσπάθειες,όμως συναντούσαν ένα σοβαρό εμπόδιο,το οικονομικό.
Ο νέος φωτισμός,που βασιζόταν στο οινόπνευμα,είχε δοκιμασθεῖ επανειλημμένα απ’ την Εταιρεία οινοπνευμάτων.
Πάντως,τους πρώτους μήνες του Φεβρουρίου 1908 προστέθηκαν 25 νέοι φανοί οινοπνεύματος στους 50 υπάρχοντες,ενώ στη συνέχεια,στήθηκε μεγάλος λαμπτήρας,επίσης οινοπνεύματος,600 κηρίων στην παραλιακή πλατεία και παράλληλα χαλικοστρώθηκαν η επισκιρρώθηκαν επτά δρόμοι.
Δενδροκόμος απ’ την Αθήνα μετακλήθηκε για να περιποιηθεί τα εγκαταλελειμμένα δένδρα φυτεύοντας 500,περίπου νέα και καλύπτοντας τα κενά των δρόμων με ακακίες.
Έτσι,έλεγαν οι Κορίνθιοι,θα έχωμεν ωραίας λεωφόρους όπως της Απ.Παύλου εξικνουμένης από της παραλίας και διερχομένης δια της συνοικίας Τσακώνικα μέχρι των εξοχικών περιβολίων της πόλεως και παραλλήλως η οδός Σωκράτους Κολιάτσου θα δι έρχεται δια της δενδροφυτευμένης μεγάλης κεντρικής μας πλατείας.

στ.-Εφημερίδες και σύλλογοι

Το 1908,κυκλοφορούσαν οι εφημερίδες Νέα Κόρινθος,με εκδότη τον Χρήστο Σκουτέρη και διευθυντή τον δικηγόρο Πάνο Βέλκο και Λαός,με διευθυντή τον Βασ.Αγγελόπουλο.
Σύλλογοι δε:Των Τεχνιτοεργατών με την επωνυμία Αδελφότης και πρόεδρο τον Γκίκα Θεοδωρόπουλο,των Αργείων ο ’Αγαμέμνων,ιατρικός, δικηγορικός και εμπορικός,επίσης ο σύλλογος των Ταμιευτών,ο φιλαρμονικός σύλλογος με πρόεδρο τον Σταύρο Δουφεξόπουλο και αρχιμουσικό τον Ανδρέα Ντόλα.
’Ακομη,ο σύλλογος ο ’Αποστολος Παύλος,αποτελούμενος μόνο από κτηματίες και εμπόρους,με βάση άρθρο του κανονισμού του,που όριζε πως αποκλείονται να γίνουν μέλη του επιστήμονες.Σκοπός του η αλληλοβοήθεια των μελών.Τη χρονιά αυτή προήδρευε ο Κ.Μιχαήλ,παντοπώλης,παλαιός τελειόφοιτος της φιλολογίας.Τέλος ο Γορτυνιακός Σύνδεσμος των 300 και πλέον εν Κορινθία Γορτυνίων,με πρώτο αιρετό πρόεδρο τον γιατρό Δ.Κούστα.Σκοπός του η αλληλοβοήθεια και η εκ συμφώνου δράσις εις διάφορα γενικά ζητήματα.

ζ.-Εκκλησιαστικά

Η Κόρινθος ήταν έδρα της αρχιεπισκοπής Κορινθίας με τέσσερις ναούς,τον μητροπολιτικό ο Απ.Παύλος,της Ζωοδόχου Πηγής,τον υπό αποπεράτωση του Αγ.Νικολάου (υπέρ του οποίου το 1908,εξ Αμερικής,50 Κορίνθιοι μετανάστες απέστειλαν 80 δολλάρια,ήτοι γύρω τις 425 δραχμές,συλλεγέντα δι’ εράνου μεταξύ των,δοθέντος ότι ο ιερός αυτός ναός και νεοσύστατος ήταν και σοβαρές ελλείψεις είχε) και τον υπό διαμόρφωση,επίσης,ναό Αγίου Σπυρίδωνος.
Αρχιεπίσκοπος Κορίνθου ο γεραρός σεβασμιώτατος Βαρθολομαίος (Γεωργιάδης,ηλικίας 79 ετών, απ’ τα Καλάβρυτα).Γραμματέας της επισκοπής ο ιερέας Παύλος Γιοβάνης.
Το 1908 εορτάσθηκαν,πανηγυρικά,τα 50 χρόνια ιεροσύνης του Μητροπολίτου Βαρθολομαίου ο οποίος είχεν εκλεγεί την 3η.8.1899 με τριπρόσωπο. (Οι δύο άλλοι ήσαν ο Φιλάρετος Γιαννούλης εφημέριος Ελληνικής Κοινότητος Τεργέστης και ο Ι. Μαρτίνος).
Γεννημένος στη Νωνάκριδα Καλαβρύτων το 1829 ο Βαρθολομαίος,παρακολούθησε τα πρώτα μαθήματα από μοναχούς δασκάλους στη Μονή Μεγάλου Σπηλαίου έως το σχολαρχείο.Φοίτησε στη θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου και διορίσθηκε γραφέας της Ιεράς Συνόδου,διάκος στη Μητρόπολη Αθηνών, β γραμματέας της Ιεράς Συνόδου,α γραμματέας αυτής και διευθυντής της Ι.Σχολής Χαλκίδας,όπου έζησε μία 25ετια.Στο διάστημα αυτό τιμήθηκε με τον Αργυρό και στη συνέχεια με τον χρυσό Σταυρό του Σωτήρος.
Ο μητροπολίτης Βαρθολομαίος ήταν συγγραφέας των βιβλίων Ιερά Κατήχησις,Επίτομος Λειτουργική,για τους ιερείς,Ερμηνεία των 4 Ευαγγελίων μετά σχολίων,κ.ά.
Το πρωϊ της 20ης Ιουλίου 1908 οι καμπάνες του μητροπολιτικού ναού ο Απ.Παύλος ήχησαν χαρμόσυνα, κόσμος δε και των δύο φύλων ασφυκτικά πλήρωσε το ναό διακοσμημένο κατάλληλα για τη γιορτή.Τη λειτουργία τέλεσε ο ίδιος ο Βαρθολομαίος ντυμένος τη μεγάλη του στολή βοηθούμενος από πενήντα ιερείς και αρχιμανδρίτες της Κορινθίας.Ο καθηγητής του Αρσακείου Αθηνών αρχιμανδρίτης Χρύσανθος Αντωνιάδης εξεφώνησε λόγο με τον οποίο εξήρε τη 50ετη δράση του στην εκκλησία.
Ο ομιλητής ξεκινώντας απ’τόν Διονύσιο αρχιερέα Κορίνθου του 2ου μ.Χ αιώνα έφθασε μέχρι του Βαρ- θολομαίου τονίζοντας πως η Κόρινθος ευτύχησε να έχει διαδόχους του Απ.Παύλου ιεράρχες όχι ευκα- ταφρόνητους.
Μετά μίλησε ο τιμώμενος και στη συνέχεια ο διδάσκαλος Γ. Οικονομόπουλος,εξαίροντας τη δράση του αρχιεπισκόπου σχετικά με τον διδασκαλικό κλάδο.
Οι Κορίνθιοι,που τιμούσαν τον Βαρθολομαίο, είχαν περί πολλού και τον πρώην αρχιεπίσκοπό τους Σωκράτη Κολιάτσο του οποίου μάλιστα το όνομα απ’τόν Δεκέμβριο 1903 είχαν δώσει στη μέχρι τότε οδό Τριών Συμμάχων.Αλλ’ο Σωκράτης είχε ταφεί στον περίβολο του μητροπολιτικού ναού ο Απ.Παύλος.
Κατά τον Βαρθολομαίο και άλλους,όπως υποστήριζαν και στην εφημερίδα Νέα Κόρινθος, οι εκκλησιαστικές διατάξεις σε κανένα δεν επιτρέπουν να ταφεί σε ναό η στον περίβολό του,ούτε ν’ ανεγερθεί εκεί μνημείο.Και οι αρχιερείς ακόμη ενταφιάζονται στα νεκροταφεία των δήμων.Έτσι,πίσω απ’τό ιερό βήμα του ναού του Απ.Παύλου δεν μπορούσε ν’ ανεγερθεί,όπως ζητούσαν Κορίνθιοι,μνημείο πλην άλλων και για να μη καθιερωθεί προηγούμενο ταφής νεκρών στον περίβολο ενοριακών και μητροπολιτικών ναών που σε κανένα μέρος της Ελλάδος δεν συνέβαινε,ούτε στην Αθήνα απ’ όπου πέρασαν τόσοι ικανοί αρχιερείς.Αυτά,έλεγαν,είναι ορθά και Κανονικά.Για το νόμιμο υποστήριζαν,ας αναμείνουμε την απόφαση του υπουργείου. Οι θέσεις όμως αυτές δεν άρεσαν στους πολυπληθείς πιστούς του Σωκράτους,μερικοί των οποίων δημιούργησαν επεισόδια.
Τέλη Οκτωβρίου 1908 έγιναν συγκεντρώσεις λαού στην πόλη για τον σκοπό αυτόν.Οι διαμαρτυρόμενοι Κορίνθιοι επέμεναν και σε αθηναϊκές εφημερίδες δημοσίευσαν ότι το υπουργείο κωλυσιεργεί σχετικά,ενώ ισχυρίσθηκαν (αναληθώς)πως ο Βαρθολομαίος ύβρισε και καταράσθηκε αυτούς που διέδιδαν ότι τάχα επιδιώκει την ανακομιδή των λειψάνων για ν’ αποδειχθεί ότι...ο Σωκράτης δεν είναι άγιος,κ.ά.
Την 2α Νοεμβρίου 1908 σε μνημόσυνο του Σωκράτους στον ναό ο Απ.Παύλος,ο ομιλητής δικηγόρος Κ.Αναγνωστόπουλος εξήρε τη μόρφωση,την ανεξικακία,τον αλτρουϊσμό και την αφοσίωση του αοιδίμου στο καθήκον και στο ποίμνιό του.
Ο Βαρθολομαίος ομιλών τόνισε ότι αναγκάζεται να δεχθεί την ανέγερση κενοτάφιου μόνο,στο οποίο θα μπορούσαν να ανακομισθούν τα λείψανα του Σωκράτους (τα οποία,ωστόσο,λίγο αργότερα μετακομίσθηκαν στο νεκροταφείο Κορίνθου τελικά).

***

Ο αρχιμανδρίτης ιεροκήρυκας του νομού Κορινθίας Γρηγόριος Παναγιωτόπουλος την 12η Σεπτεμβρίου 1908 καταδικάσθηκε απ’ το τριμελές πλημμελιοδικείο Κορίνθου σε 15νθημερη φυλάκιση,γιατί τον Οκτώβριο του 1907 απ’ τον άμβωνα του μητροπολιτικού ναού Κορίνθου ο Απόστολος Παύλος,κηρύσσοντας στο εκκλη σίασμα,καθύβρισε την Δικαστικήν Αρχήν.
Αιτία της από μέρους του εξυβρίσεως ήταν η δυσαρέσκειά του από ευμενή απόφαση του πλημμελειοδικείου Κορίνθου σε βάρος των Κορινθίων δημοσιογράφων Παπαγεωργίου και Σκουτέρη, υπεραμυνομένων του σεβασμιωτάτου Βαρθολομαίου.

η.-Πολιτικά

Το 1908 πρωθυπουργός απ’ τον Δεκέμβριο του 1905 ήταν ο Γ.Θεοτόκης.Σφοδρός του αντίπαλος ὁ Δημ.Ράλλης (αττικάρχης λίγο αργότερα,αποκαλούμενος) τρεις φορές έως τότε πρωθυπουργός (1897, 1903, 1905) και πολιτικός κληρονόμος του Θεοδ.Δηλιγιάννη.
Την 17η Ιανουαρίου 1908 ο αρχηγός του Εθνικου κόμματος,Δ.Ράλλης περιοδεύοντας την Πελοπόννησο έφθασε σιδηροδρομικώς στην Κόρινθο,στο Κιάτο και στο Ξυλόκαστρο.
Στην Κόρινθο,όλη η πόλη στο πόδι.Οι κεντρικοί δρόμοι απ’ όπου θα περνούσε ο αρχηγός της αντιπολιτεύσεως σημαιοστόλιστοι και τα καταστήματα κλειστά.Στον έρημο,τότε,υπερκείμενο του σιδηροδρομικού σταθμού λόφο (όπου τώρα ο προσφυγικός συνοικισμός),οι Κορίνθιοι έστησαν ένα παλαιό κανόνι για να χαιρετίσει την άφιξή του.Μόλις μπήκε στον σταθμό η αμαξοστοιχία το πλήθος ζητωκραύγαζε και το κανόνι βροντούσε,χαιρετίζοντας την άφιξη του αρχηγού.Με επικεφαλής τον βουλευτή Κορινθίας Π. Πετρίδη,τον υποδέχθηκαν όλοι οι πολιτικοί του φίλοι,ανάμεσά τους και ο κομματάρχης Στυμφαλίας Γ.Αθανασούλης, ο φουστανελλοφόρος κομματάρχης Περαχώρας Αθ.Πρωτοππαπάς και άλλοι.
Τον προσφώνησε ο δικηγόρος Κορίνθου Π. Λαλάκας,με θερμούς λόγους τονίζοντας,μεταξύ άλλων και την ανάγκη να επιλυθεί το σταφιδικό ζήτημα,που βασάνιζε και τους Κορίνθιους:
Μεγάτιμε άνερ (έλεγε την προσφώνησή του ο Π. Λαλάκας),εδώ ο εκλιπών αείμνηστος αρχηγός του Εθνικού κόμματος Θεόδ.Δηλιγιάννης εξήγγειλε τας υγιείς και εθνοσωτηρίους αρχάς δια το έθνος ολόκληρον.Και ευχαριστώντας τον του τόνιζε: Προς σε ήδη προσατενίζουν οι Έλληνες ως σωτήρα,κ.ά.
Ο Δ. Ράλλης μέσα σε βροντώδεις ζητωκραυγές απάντησε σύντομα ευχαριστώντας και δηλώνοντας ότι θέλει πάντα φροντίζει υπέρ των σταφιδικών πληθυσμών και υπέρ της Κορινθίας,της οποίας οι κάτοικοι,όπως είπε,είναι εργατικώτατοι και φιλονομώτατοι.Και μετέβη στο κέντρο της Κορίνθου πεζός,μίλησε απ’ τον εξώστη του σπιτιού του Πετρίδη προς το πλήθος και ευχαριστώντας τους Κορίνθιους εστίασε τον λόγο του στο σταφιδικό ζήτημα,ψέγοντας σχετικά την κυβέρνηση.
Την ίδια εποχή αρχηγοί αντιπάλων πολιτικών συνδυασμών στην Κορινθία ήσαν ο Σωτ.Κροκιδάς του Γ.Θεοτόκη και ο Κων.Χριστόπουλος(από καιρό αποκαλούμενος Λέων της Νεμέας) του Δημ.Ράλλη.
Τον Σ.Κροκιδά πλαισίωναν οι Σπ.Νοταράς,Αναστ.Αναγνωστόπουλος, δήμαρχος Κορίνθου,Δημ.Οικονό μου,πρώην βουλευτής,ισχυρός παράγων στους ορεινούς δήμους,κ.ά, επίδοξος δε υποψήφιος ο Παναγής Τσαλδάρης.
Τον Κ.Χριστόπουλο ακολουθούσαν οι Απ.Μεντζελόπουλος, Σπ.Δεληγιάννης, Παν.Πετρίδης,Αθαν. Γκράβας (ισχυρός παράγων στους δήμους Σικυώνος,Πελλήνης και Φενεού),Ζούζουλας κ.ά.

θ.- Βουλευτές Κορινθίας μονομαχούν

Λέγεται πως το μονομαχείν στην Ελλάδα ήλθε με τους Βαυαρούς της αντιβασιλείας.Και έγιναν,έκτοτε,εδώ πολλές μονομαχίες,μολονότι από πολλούς επικρίθηκαν.
Απ’τίς μονομαχίες είχαν επέλθει τραυματισμοί ακόμη και θάνατοι βουλευτών,αξιωματικών κ.ά.
Μία απ’ τις αιτίες για μονομαχία ήταν η πολιτική. Καταρτιζόταν,λ.χ.ένας συνδυασμός και μετ’ από λίγο διαλυόταν για να καταρτισθεί άλλος.
-Κύριε δεν είσαι τίμιος άνθρωπος
-Συ δεν είσαι τίμιος άνθρωπος.
Αιτία λοιπόν για μονομαχία (συνήθως παρά το Δαφνί-Χαϊδάρι,ενίοτε για λόγους ασφαλείας και αλλού).Με την αιχμή του ξίφους ή με πιστόλι. Γνωστοποιούνταν οι μάρτυρες των δύο μερών για τη σύνταξη του σχετικού πρωτοκόλου(με πιθανές περιπλοκές και αντιρρήσεις ως προς τα ονόματά τους κ.ά).Στο πρωτόκολλο προβλέπονταν,κατά κανόνα,δύο διαξιφισμοί ή βολές με παράγγελμα από 25 βήματα.Παρίσταντο και γιατροί.Πολλές φορές, όταν ο πρώτος σπαθισμός ή ο ταυτόχρονος πυροβολισμός δεν έφερναν αποτέλεσμα παρενέβαιναν οι μάρτυρες θεωρώντας τη μονομαχία τερματισμένη. Και τότε όλοι δέχονταν τα συγχαρητήρια για την αισία έκβαση.
Στην Ελληνική κοινωνία οι μονομαχίες ήσαν ανεκτές.Όταν οι διαφορές απ’ αυτές κατέληγαν στα δικαστήρια,οι ένορκοι,επειδή η έννοια της τιμής ήταν ριζωμένη στην Ελληνική κοινωνία,αθώωναν,συνήθως,τους μονομάχους.
Ο Κορίνθιος,λοιπόν,βουλευτής Σπυρ.Ι.Δεληγιάννης,υπομοίραρχος,οξύθυμος και ευέξαπτος,μονομαχούσε με το παραμικρό για την τιμή και την υπόληψή του.
Τον Απρίλιο του 1908 ζήτησε απ’ τον συνάδελφό του Παν.Δ.Πετρίδη,βουλευτή επίσης Κορινθίας,να λύσουν μεταξύ τους διαφορά με μονομαχία, ήτοι διότι ο δεύτερος παραβάς τον λόγον της τιμής του διέρρηξε τον μεταξὺ των υφιστάμενον ἐν Κορινθία δια τας μελλούσας βουλευτικάς εκλογάς.
Ορίσθηκαν μάρτυρες,απ’ τη μία πλευρά οι Γ.Βασσος υπίλαρχος και Ιω.Ράλλης,βουλευτής,και απ’τήν άλλη οι Γ. Καρπετόπουλος,βουλευτής Αργολίδος,υπίλαρχος και Γ.Μαυρομιχάλης,υπολοχαγός πεζικού,βουλευτής Λακωνίας.
Οι μάρτυρες των δύο πλευρών,αφού εξέτασαν με προσοχή τα περιστατικά,θεώρησαν την διαφορά πολιτική και το επεισόδιο λήξαν.Ο Σπ.Δεληγιάννης όμως δεν αποδέχθηκε τη λύση.Και όχι μόνο απέριψε το πρωτόκολλο που συνέταξαν οι μαρτυρές του με τους μάρτυρες του αντιπάλου του αλλά θεώρησε την απορία που εξέφραζαν,δημόσια μάλιστα,οι δικοί του μάρτυρες:Πώς ο κ.Σπ. Δεληγιάννης δεν εγνώριζεν επί των ζητημάτων της τιμής και αυτάς τας στοιχειώδεις υποχρεώσεις;ως προσβλητική για την τιμή του.
Θιγόμενος,έτσι,ζήτησε απ’ αυτούς αποκατάσταση της τιμής του ἠ μονομαχία,προτείνοντας νέους μάρτυρες.
Και ο μεν Ιω.Δ.Ράλλης τον ικανοποίησε.Ὁ Γ. Βάσσος όμως όρισε τους δικούς του μάρτυρες και επακολούθησε μονομαχία η οποία έγινε στο κτήμα του Ν.Χατζηκυριάκου,κοντά στα Σεπόλια,με ξίφη, παρουσία γιατρών και μαρτύρων.Έτσι,τα τριγωνικά ξίφη διασταυρώθηκαν.Ο Σπ.Δεληγιάννης επιθετικός απ τήν αρχή,στην τρίτη συμβολή των ξιφών τραυματίσθηκε στο αντιβράχιο.Μετά λιγόλεπτη διακοπή διαπιστώθηκε η αδυναμία του να συνεχίσει.Κατόπιν αυτού οι μάρτυρές του δήλωσαν στους αντιπάλους πως η μονομαχία θεωρείται λήξασα.Και ο Σπ. Δελιγιάννης με τους δικούς του έφυγε χωρίς να συναντηθεί μὲ τον Βάσσο και συμφιλιωθεί μαζί του.

Μικροπολιτικοί οι λόγοι της μονομαχίας

Η διένεξη αυτή με κατάληξη τη μονομαχία,συγκλόνισε τους Κορίνθιους.Οι πιο πολλοί θεώρησαν την διαφορά πολιτική και συνεπώς τις καταλήξεις της περιττές.
Ήσαν δε οι λόγοι της μονομαχίας Σπ.Δεληγιάννη και Π.Πετρίδη μικροπολιτικοί γιατί ο μεταξύ τους ανταγωνισμός έγινε για τον προσεταιρισμό πολιτικών φίλων στην Κορινθία.
Ο Τύπος (όπως και παράγοντες του δημοσίου βίου πολιτικοί,πανεπιστημιακοί,εκκλησιαστικοί κ.ά) μετά τα γεγονότα της μονομαχίας χλεύαζε τα ιπποτικά ήθη των μονομάχων και κοροϊδεύοντας έλεγε πως οι μονομαχίες έπρεπε να διεξάγονται σε αμφιθέατρα ώστε να μπορεί να τις παρακολουθεί και να θαυμάζει ο κόσμος! Και,ρωτούσε τελικά:Ποιό ήταν το αποτέλεσμα της μονομαχίας;Να ικανοποιήσει την τιμή και την δικαιοσύνη;Με την αιχμή του ξίφους; Ωραία.Και διεξάγεται μία γενναία πάλη μεταξύ δύο ευγενών και μορφωμένων ανδρών.Και ποιό το αποτέλεσμα;Θα ξανάδενε ο συνδυασμός Σπ.Δεληγιάννη-Π.Πετρίδη;΄Η θα έμπαιναν τα πράγματα στη θέση τους;Αρμόδιοι όμως γι’αυτό ήσαν οι Κορίνθιοι εκλογείς.Γι’ αυτούς άλλωστε έγινε ο συνδυασμός και γι’αυτούς διαλύθηκε.Και η μονομαχία Σπ.Δεληγιάννη-Γ. Βάσσου,ποιά σχέση έχει με τα εκλογικά του Κιάτου και της Περαχώρας;Θέσατε άνθρωποι τας μαχαίρας σας εις τας θήκας τους και τα μυαλά σας εις το κεφάλι σας!
Αποτέλεσμα:Στις βουλευτικές εκλογές της 8ης Αυγούστου 1910 ο Σπ. Δεληγιάννης με δυσκολία θα εκλεγεί (τελευταίος) βουλευτής του νομού,τότε,Αργολιδοκορινθίας,σ’ αντίθεση προς τους Π.Πετρίδη, Σωτήρ. Κροκιδά και τον (πρωτοεμφανιζόμενο) Παναγή Τσαλδάρη,που θα επιτύχουν επίζηλες θέσεις.

ι.- Δικηγορικά και άλλα

Το 1908 υπήρξε,πλην άλλων,και χρονιά των δικηγόρων της Κορίνθου αλλά ταυτόχρονα και αφετηρία ν’ αποκτήσει η πόλις μόνιμη δικαστική στέγη, που θ’ αφορούσε σε ολόκληρη την Κορινθία,οι δε δρόμοι θα υφίσταντο τη (συνήθη,όπως συμβαίνει,άλλωστε, έως σήμερα),εποχιακή μετονομασία.
α) Μέχρι τότε οι δικηγόροι με τις διοικήσεις τους πίεζαν,κατά καιρούς,τις κυβερνήσεις για τη νομοθετική αναγνώριση των ανά τη χώρα συλλόγων τους.Τελικά,η κυβέρνηση Γ.Θεοτόκη το 1908, αφού εξασφαλίσθηκε και η συναίνεση του αντιπάλου του Δ.Ράλλη,προέβη στην ψήφιση νόμου με τον οποίο αναγνωρίσθηκαν ως νομικά πρόσωπα όλοι οι δικηγορικοί σύλλογοι.Κι’ όλα αυτά,μολονότι ο δικηγορικός σύλλογος Κορινθίας είχε συσταθεί το 1902 (όπως,άλλες χρονιές,όλοι οι δικηγορικοί σύλλογοι), που το 1908 έφθασε να αριθμεί 64 μέλη,σε συνολικό πληθυσμό του νομού 71.729 κατοίκων.
Με τη νομοθετική τακτοποίηση του συλλόγου τους οι δικηγόροι της Κορινθίας θ’ αποκτούσαν έτσι (τον επόμενο χρόνο) νέα εννιαμελή αιρετή διοίκηση,με εκλεγμένους:Πρόεδρο τον έχοντα εικοσαετή δικηγορία και ηλικίας 45 ετών,περίπου, Νικόλαο Σακελλαρίου και μέλη τους:Δημ. Ξύδη,Σπυρ.Ηλιόπουλο,Γεώργ. Καλλίρη, Χαράλ.Χριστόπουλο,Δημ.Κανιάρη,Λουδοβ.Σγουρό,Ιωάν.Καρβούνη και Βασίλ. Κράγκουρα. β) Το δημόσιο,επί σειρά ετών,πλήρωνε για έξοδα μισθώσεως δικαστικών χώρων στην Κόρινθο (αίθουσες πρωτοδικείου-οικία Γ.Λυμπερόπουλου από 1ης. 9.1901,όταν για πρώτη φορά λειτούργησε-Ειρηνοδικείου,Πταισματοδικείου,γραφεία κ.λπ) μεγάλα ποσά κάθε χρόνο,τη δε τελευταία χρονιά 1908 κατέβαλε το ποσό των δραχμών 8.686,ενώ προ διετίας,μόλις, είχε παραχωρηθεί δωρεάν οικόπεδο για τον σκοπό αυτόν. Ωστόσο αυτή τη χρονιά έγινε δυνατή η οικοδόμηση νέου μεγάρου,που θα κάλυπτε όλες τις ανάγκες απονομής της δικαιοσύνης στην Κόρινθο. Έτσι,με πρωθυπουργό πάλι,τον Γ.Θεοτόκη,προκηρύχθηκε τό1908 διεθνής διαγωνισμός για την εκπόνηση μελέτης προς ανέγερση του νέου δικαστικού μεγάρου.Η μελέτη που θα εγκρινόταν θα έπαιρνε βραβείο 800 δραχμών. Όπως δε αναγγέλθηκε,τότε, το δικαστικό μέγαρο θ’ανεγειρόταν στην κεντρική πλατεία,ανάμεσα στους δρόμους Τιμολέοντος (σήμερα Κύπρου),Κρανείου (σήμερα Κολοκοτρώνη), Σωτήρος (σήμερα Εθνικής Αντιστάσεως) και Κολιάτσου,όπου δηλαδή βρίσκεται και σήμερα-2008-το όμορφο δικαστικό μέγαρο.Θα ήταν διώροφο,θα κάλυπτε 600 τ.μ,θα είχε υπόγειους αρχειακούς χώρους και δευτερεύοντα γραφεία,θ’ανεγειρόταν με ισχυρούς αντισεισμικούς σιδηροδεσμούς,τα πατώματα και η στέγη του θα ήσαν άφλεκτα,και άλλα σχετικά με την κατασκευή,και με προϋπολογισμό 120 χιλιάδων δραχμών.(Το σημερινό,πάντως,δικαστικό μέγαρο ανηγέρθη μετά τους σεισμούς του 1928).
γ) Σημειώνεται πως οι πρωτοβουλίες του Γ.Θεοτόκη για δημιουργία το 1899 του νομού Κορινθίας, ίδρυση του Πρωτοδικείου Κορίνθου,προκήρυξη διαγωνισμού γι’ ανέγερση του δικαστικού μεγάρου και, λίγο μετά (1908),εξασφάλιση της αρδεύσεως των κτημάτων Βόχας μέσω του Ασωπού απ’ τα νερά Στυμφαλίας (με τη βοήθεια του Στεφ.Στρέϊτ,βέβαια) τον κατέστησαν,ουσιαστικά,ευεργέτη της Κορίνθου. Έτσι,το δημοτικό συμβούλιο της πόλης έδωσε στην παραλιακή οδό (σημερινή Δαμασκηνού) το όνομά του,στον δε σημερινό δρόμο Πυλαρινού (ως το 1908 οδός Φιλελλήνων) έδωσε το όνομα του Στ.Στρέϊτ.Για να μετονομασθούν,πάλι,αργότερα.
δ) Έξι φορές την εβδομάδα κατέπλεε,τότε,το ατμόπλοιο στην πόλη και δύο φορές την ημέρα έφθανε ο σιδηρόδρομοςπου, για μεγαλύτερη ευκολία των επιβατών και του εμπορίου,ύστερα από μικρή ανάπαυλα στο σταθμό,διέτρεχε την παραλιακή οδό (Δαμασκηνού,σήμερα) σταματούσε στο πρακτορείο της ατμοπλοϊκής εταιρείας,αποβίβαζε και δεχόταν με ήρεμο τρόπο και χωρίς κόπους τους επιβάτες.Σφύριζε η μηχανή στην ξηρά, σφύριζε και το ατμόπλοιο στη θάλασσα.Και οι σύγχρονοι αυτοί συριγμοί,που διέσχιζαν την ατμόσφαιρα άγγειλλαν την θαυμάσια κατάκτηση του ατμού υποσχόμενοι πιο αίσιο μέλλον στην ομώνυμη διάδοχο της αφνειού πόλεως της αρχαιότητος.Και οι ντόπιοι,καθώς και οι Αργείοι,οι Κυνουριείς κ.ά Κορίνθιοι,πρόκοβαν.

ια.-Η αστυνόμευση στην Κόρινθο

Παλαιότερα τον δημαστυνόμο διόριζε ο δήμαρχος,αφού το δικαίωμα του αστυνομείν ανήκε σ’αυτόν.Και οι δυό τους ενωμένοι,ἀποτελοῦσαν πολύ σοβαρή δύναμη.Τα καθήκοντα του δημαστυνόμου ήσαν πολλά,όπως:
Η αντιμετώπιση τοπικών ζητημάτων τάξεως,ησυχίας,υγιεινής,πατάξεως της αισχροκέρδειας,προσβολής των ηθών,η παρεμπόδιση κοινών γυναικών να περιφέρονται σε δημόσιους περιπάτους,η απαγόρευση ασελγείας εις τας οδούς και ιδίως εν καιρώ νυκτός,η επαγρύπνηση για τη διαγωγή των κατοίκων εκείνων,των οποίων τα μέσα υπάρξεως ήσαν άγνωστα,ή λίγο γνωστά,καθώς και ατόμων εις τα οποία προσάπτεται ασωτεία και διαφθορά των ηθών των νέων,αμφοτέρων των γενών,ιδιαίτερα των γοήτων ή απατεώνων,η παρεμπόδιση να λούονται οι άνδρες και οι γυναίκες μαζί στο ίδιο μέρος,τόσο σε ποταμούς όσο και στα παράλια,γενικά η φροντίδα για τη διατήρηση της ευταξίας σε μέρη όπου γίνονταν συνάξεις ανθρώπων (αγορές, πανηγύρια,τελετές,θέατρα,καφενεία,παιχνίδια,εκκλησίες,δημόσιοι χώροι κ.λπ).
Με δεδομένο,ότι η τοπική αστυνομία δεν άργησε να γίνει με τον καιρό όργανο των παθών και των επί μέρους τοπικών συμφερόντων,οι κυβερνήσεις ενίσχυσαν τη χωροφυλακή εγκαθιστώντας την σε διάφορα μέρη επιλεκτικά και διορίζοντας αλλού υπομοιράρχους και αλλού μοιράρχους η αποστράτους αξιωματικούς.Εκτιμώντας με την πάροδο του χρόνου,ότι τα εγχώρια πάθη και συμφέροντα δεν επέτρεπαν αποτελεσματική αστυνόμευση,το αστυνομείν το περιέλαβαν στο κράτος,το οποίο από τότε διόριζε,κατά τόπους,αστυνόμους αξιωματικούς του στρατού.
Έκτοτε η αστυνομία είχε δικαίωμα νὰ επαγρυπνεί για την αυστηρή τήρηση των κανόνων του νόμου και τη διαφύλαξη των καλών ηθών.
Τα χρόνια της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα στην Κόρινθο η αστυνομία είχε αποκτήσει αίγλη και σοβαρότητα.Οι Κορίνθιοι,ωστόσο,δεν είχαν λησμονήσει παλαιότερους,γραφικούς αστυνόμους,όπως κάποιον που,(όπως τον κατηγορούσαν),τηρούσε συμπεριφορά του πρώτου βαθμού,δηλαδή απλού χωροφύλακα,γιατί αντί ξίφους,έφερεν εις χείρας ογκώδη βούρδουλαν,ον αρειμανίως εκίνει,διατρέχων τας ὁδοὺς ἄλλοτε έφιππος ως τροπαιούχος στρατάρχης, άλλοτε πεζός,έχων ξεκουμβωμένην την στολήν του εις το στήθος,επιδεικνύων το ερυθρόν ραβδωτόν υποκάμισόν του και αφίνων ούτω να εξατμίζεται η ακανόνιστος γαστέρα του,τὴν οποίαν θὰ εζήλευε γνωστός εις τους Κορινθίους ηγούμενος.
Το 1908 η αστυνομία στην Κόρινθο,μὲ αστυνόμο τὸν Παν.Τσάκα,δεν παρέλειπε,εκτελώντας το καθήκον της,να εισέρχεται στα δημόσια κέντρα διατάσσοντας το κλείσιμο των ωδικών καφενείων και καπηλείων,όπως και των λεσχών,των ζυθοπωλείων και λοιπών μερών,για τους προαναφερόμενους και άλλους λόγους.
Μέσα σ’ ένα τέτοιο κλίμα και στην Κόρινθο, από παληά, ηχούσαν τα σαντούρια μετά του αχωρίστου αμανέ,αλλά στην πραγματικότητα,όπως έχει σημειωθεί,άκούγονταν ωρυγαί υπό το πρόσχημα άσματος, που σ’ άλλα μέρη γρήγορα θα προκαλούσαν την επέμβαση της αστυνομίας (ίσως για την κακοφωνία τους...)

ιβ.-Διασκεδάσεις και θέατρα

Καφενεία,όπως και καφωδεία ή καφεσαντάν,που λειτουργούσαν στην πόλη τακτικώτατα και κανονικότατα ήσαν του Αντ.Βλάσση,του Γεωργακόπουλου και του Σακόπουλου.Το τελευταίο είχε οκτώ γυναίκες,απ’ τις οποίες οι 4 αρτιστοορχηστρίδες αποτελούσαν όμορφον μπουκέτον,την μοναδικήν των Κορινθίων ταραντέλαν, εξ Ιταλίδων αποτελουμένην.
Αρχές του 1908 έφθασε στην πόλη και ο θίασος της Ευαγγελίας Παρασκευόπουλου,ο οποίος,στο καφενείο του Αντ.Βλάσση,έδωσε,αρχικά,δύο θεατρικές ευεργετικές παραστάσεις,με τα έργα Σκύλλα και Η κυρία με τας καμελίας,για ν’ ακολουθήσουν,για μέρες πολλές και μέχρι τις απόκρηες,τα καλλίτερα και ωραιότερα ποιητικά,όπως η Μήδεια,η Φαύστα, η Μερόπη,η Σάρα και ο Κάρολος,η Δέσποινα της Λυών, η Γκόλφω,η Εσμέ,η Βοσκοπούλα,οι Μυλωνάδες,η Γαλάτεια,Αι δύο Ορφαναί κ.λπ.
Όπως μπορούσαν και έκριναν οι Κορίνθιοι,οι ηθοποιοί,παρά τας σκηνικάς ελλείψεις,ανταπεκρίνοντο λαμπρώς εις τους ρόλους τους οποίους υπεδύοντο. Και ανέφεραν ονομαστικά τις επιδόσεις των ηθοποιών στους διάφορους ρόλους.
Ο κόσμος,αθρόος προσερχόμενος (50 περίπου είχαν προμηθευθεί διαρκή εισιτήρια για όλες τις παραστάσεις) παρακολουθούσε μετ’ εκτάκτου και αδιαπτώτου ενδιαφέροντος,οιονεί μετά θρησκευτικής σιγής τας παραστάσεις ταύτας.

ιγ.-Το πρώτο λεωφορείο και ο άγαμος γέρων

Ο δρόμος που συνέδεε Κόρινθο και Λουτράκι, κάθε άνοιξη και καλοκαίρι,ένεκα τῆς σκόνης,ευρίσκετο εις αθλιεστάτην κατάστασιν.Το 1908 ο δήμος Κορίνθου διενήργησε δημοπρασία για το κατάβρεγμα του δρόμου αυτού.Και η δημοπρασία κατακυρώθηκε στον μειοδότη με 55% επί έλαττον του προϋπολογισθέντος.
Τον ίδιο χρόνο ο επιχειρηματίας Ανδρέας Κωνσταντόπουλος,γαμπρός επί θυγατρί του Κίμωνος Ρουφογάλη, του επί δωδεκαετίαν διατελέσαντος δημάρχου Κορίνθου,εκόμισεν ενταύθα εξ Ευρώπης ένα τελειότατον αυτοκίνητον κλειστόν με δέκα θέσεις προς εξυπηρέτησιν της συγκοινωνίας Κορίνθου-Βόχας τον χειμώνα και Κορίνθου-Λουτρακίου το θέρος.Μη δε φεισθείς δαπανών μετεκάλεσεν,εκ Παρισίων,επί μηνιαία αμοιβή και σωφέρ. (Που όμως,λίγο μετά,οδηγών εις την πόλιν παρέσυρεν ογδοηκονταετή γέροντα,θραύσας ένα βραχίονά του).
Οι Κορίνθιοι περίμεναν,ότι οι συμπολίται των αμαξηλάται (σημ.που ανέρχονταν σε 127,κατά την τελευταία απογραφή) δεν θέλουσι παρακωλύση την λειτουργίαν του αυτοκινήτου τούτου μεθ’ όλην την παρατηρηθείσαν κατ’αυτάς ποιάν τινά παρά τοις κύκλοις αυτών εξέγερσιν.Η οποία εξέγερση αφορούσε,βέβαια,στο αυτοκίνητο,ξαφνικό πανελλήνιο ανταγωνιστή τους,αλλά και στον σιδηρόδρομο,τοπικά.
Συγκεκριμένα,οι αμαξηλάτες και καρραγωγείς,που είχαν ιδρύσει πανελλήνια ένωση,με έδρα την Αθήνα, έτρεχαν από υπουργείο σε υπουργείο,ζητώντας,με ψήφισμά τους,τον αποκλεισμό της συστάσεως εταιρείας προς προμήθειαν αυτοκινήτων, αλλά και την προστασία τους απ’ τους ΣΠΑΠ,γιατί παραβλάπτονταν τα συμφέροντά τους.Κατέφυγαν και στον πρωθυπουργό Γ.Θεοτόκη ο οποίος, αφού άκουσε τα παράπονά τους, απάντησε ότι αν και εντελώς αναρμόδιος να επέμβη εις ιδιωτικάς υποθέσεις (εννοώντας τον ανταγωνισμό στον ιδιωτικό τομέα),θα κατέβαλλε προσπαθείας τινάς.Πήγαν και στ’ ανάκτορα.
Όλ’αυτά,παραπέμπουν και στους Έλληνες (ειδικώτερα στους Κορίνθιους αμαξηλάτες,που,σχεδόν, παρόμοια,τότε,αντιδρούσαν κατά της εισαγωγής του αυτοκινήτου) και,γενικά,στην ιστορία.Η οποία βεβαιώνει,ότι πάντοτε ισχυρά τμήματα των κοινωνιών έρχονται σε σύγκρουση προς τις τεχνολογικές εξελίξεις,οι οποίες,αναπόδραστα,και επαγγέλματα καταργούν και δημιουργούν νέα.Το φαινόμενο αυτό παρουσιάσθηκε,για κοινωνικοοικονομικούς και (όχι μόνο) λόγους και στην Κορινθία, όπου το 1837 υπήρχαν λίγες άμαξες,πολλά υποζύγια,αρκετοί αυτοαπασχολούμενοι και ελάχιστοι δημόσιοι υπάλληλοι (76 το 1861).
Το 1908 ελάχιστα υποζύγια,127 άμαξες,αρκετά νέα επαγγέλματα στη θέση των παλαιών και 206 δημόσιοι υπάλληλοι.
Ωστόσο,σε καμμιά εποχή δεν έγινε εύκολα αποδεκτή η τεχνολογία,ιδιαίτερα,από λαούς που βρίσκονται στο στάδιο οικονομικής και θεσμικής αναπτύξεως.Στην Ελλάδα,όταν ήλθε το άροτρο, δύσκολα έγινε αποδεκτό γιατί,όπως ειπώθηκε,στο πνεύμα του Έλληνα,κάθε νεωτερισμός εμποιεί την ίδια εντύπωση που προκαλεί στον άγαμο γέροντα μία πρόταση γάμου.
Οι Κορίνθιοι,πάντως,όταν ήλθε στην πόλη τους ο σιδηρόδρομος κι’ άνοιξε η διώρυγα,έδειξαν προσαρμογή στις εξελίξεις αυτές.Που,για ένα χρονικό διάστημα,μαζί με τα κέρδη απ’ την αύξηση της τιμής της σταφίδος στις διεθνείς αγορές,τους έφεραν πλούσιες απολαυές.
Άλλο θέμα,ότι μετά από λίγα χρόνια θα διεπίστωναν,πως οι τεχνολογικές αυτές εξελίξεις θα υπερακόντιζαν τις ελπίδες για μακροημέρευση της ευημερίας και θα μετέτρεπαν την πόλη τους σε κέντρο διερχομένων επιβατών (σιδηροδρομικώς και ατμοπλοϊκώς),με όλες τις δυσμενείς,γι’αυτούς συνέπειες.


































































Πέμπτη 11 Ιουνίου 2009

Ποιά είναι η Νέα Κόρινθος,σήμερα;













Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Τελικά,ποιά είναι, μετά εκατό πενήντα χρόνια απ΄την ίδρυσή της, η Νέα Κόρινθος;
Πάρα πολλά πράγματα μαζί.Κατά τη μέθοδο Φερνάντ Μπρωντέλ για τη «Μεσόγειο» δεν είναι ένα μόνο τοπίο με τη ενδοχώρα της αλλά και άλλα τοπία.Δεν είναι στη θάλασσα ο Κορινθιακός μόνο αλλά και ο πατραϊκός δυτικά και ο Σαρωνικός ανατολικά της.Δεν είναι ο σύγχρονος πολιτισμός της αλλά πολιτισμοί που συσσωρεύονται ο ένας πάνω στον άλλο.Το ταξίδι στη Νέα Κόρινθο είναι η ανακάλυψη του αρχαιοελληνικού κόσμου στην Αρχαία Κόρινθο,την Ισθμία,τις Κεχριές και αλλού,της ρωμαιοκρατίας,του βυζαντινού κλέους,του Οθωμανικού Ισλάμ στα πεδινά της, και της πνοής τότε της ανεξαρτησίας και ελευθερίας σε όλη την περιοχή της.Είναι μια βουτιά στα βάθη των αιώνων. Είναι μια συνάντηση με πράγματα πολύ παληά που είναι όμως ακόμη ζωντανά και συνυπάρχουν με το υπερμοντέρνο: Δίπλα στη νέα πόλη σε λανθάνουσα ακινησία βρίσκεται ο Ακροκόρινθος και η Αρχαία πόλη,παραδίπλα η Ωραία Ελένη κοντά στη βάρκα του ψαρά που είναι ίδια μ΄εκείνη του Γλαύκου και του Ιππόνοου,ή της εποχής του Αρίωνα, υπάρχουν αλιευτικά από εκείνα που καταστρέφουν τον θαλάσσιο βυθό ή και βαρύφορτα σύγχρονα εμπορικά και ταξιδιωτικά καράβια.Το ταξίδι στην Κόρινθο είναι μια διείσδυση στον αρχαϊσμό του θαλασσινού της κόσμου,είναι το ξάφνιασμα μπροστά στην εξαιρετική νεότητα των χωριών και κωμοπόλεων του δήμου Κορινθίων παλαιών μέχρι τα Δερβενοχώρια που παραμένουν ανοιχτές σ΄όλους τους ανέμους του πολιτισμού και του κέρδους και που εδώ και πολλές δεκαετίες έπαψαν να ελέγχουν και ν΄απομυζούν το πέρασμα στο Μωρηά.
΄Ολ΄αυτά συμβαίνουν επειδή η Κόρινθος γενικά είναι ένα πανάρχαιο σταυροδρόμι.Εδώ και αιώνες τα πάντα συνέρρεαν προς αυτήν,αναστάτωναν και εμπλούτιζαν την Ιστορία της: Άνθρωποι, υποζύγια, άμαξες,εμπορεύματα, καράβια,ιδέες,θρησκείες,με προεξάρχοντα τον Απ΄ Παύλο, τέχνες ζωής.
Ακόμη και η χλωρίδα της.Το 1823 όταν οριστικά πια απελευθερώθηκε η παλαιά Κόρινθος,τα προϊόντα της ήσαν αυτά που έβγαιναν απ΄τα δημητριακά,τ΄αμπελοειδή και τους ελαιώνες,ο σίτος δηλαδή ο οίνος και το έλαιον,κατά κύριο λόγο αυτόχθονα αγαθά,όχι μόνο της περιοχής αλλά και ευρύτερα ακόμη από πολύ νωρίς.Όλα σχεδόν τα υπόλοιπα γεννήθηκαν μακρυά στις βόρειες, ανατολικές και δυτικές περιοχές.
Αν ο Ηρόδοτος,ο πατέρας της ιστορίας που έζησε τον 5ο αιώνα π.Χ.,επέστρεφε ανακατεμένος με τους τουρίστες,θα γνώριζε τη μια έκπληξη μετά την άλλη.
Μπορούμε να φανταστούμε (με τη μέθοδο του Lycien Febvr, Annales,ΧΙΙ,29,που αναφέρεται στη Μεσόγειο),τον Ηρόδοτο «να περνάει σήμερα τον Ισθμό ξαναπλέoντας τον Κορινθιακό κι΄ερχόμενο απ΄τον ανατολικό του περίπλο.Πόσες εκπλήξεις!Αυτούς τους χρυσαφένιους καρπούς μέσα στα βαθυπράσινα δενδρύλλια,πορτοκαλιές,λεμονιές, μανταρινιές,δεν θυμόταν να τους έχει ξαναδεί στη ζωή του. Γιατί πραγματικά! Προέρχονται απ΄ την Άπω Ανατολή κι΄ έφτασαν εδώ απ΄ τους ΄Αραβες.Τα παράξενα φυτά με τις ασυνήθιστες μορφές,με τα αγκάθια σαν ανθισμένα δόρατα, με τα ονόματα,κάκτοι,φραγκοσυκιές,δεν είδε ποτέ τέτοια στη ζωή του.Και είναι αμερικάνικα.Αυτά τα μεγάλα δέντρα με το ωχρό φύλλωμα φέρουν ωστόσο ελληνικό όνομα: Ευκάλυπτος.Κι΄ όμως ποτέ του δεν αντίκρυσε παρόμοια. Πραγματικά είναι αυστραλέζικα.Και τα κυπαρίσσια,ούτε απ΄ αυτά είδε ποτέ του γιατί είναι περσικά.΄Ολ΄αυτά και άλλα βέβαια αφορούν τον διάκοσμο του χώρου της περιοχής της Νέας Κορίνθου. Αλλά κι΄όταν έρχεται η ώρα του πιο λιτού γεύματος πόσες εκπλήξεις τον περιμένουν ακόμη-μπορεί να είναι η ντομάτα που έρχεται από το Περού,η μελιτζάνα που είναι ινδική,οι κόκκινες πιπεριές από τη Γουϊάνα,το μεξικάνικο καλαμπόκι, για να μη μιλήσω για τα φασόλια,για την πατάτα βέβαια,για το κινέζικο βουνίσιο ροδάκινο που έγινε περσικό ή για τον καπνό.Κι΄όμως,όλα αυτά αφομοιώθηκαν στο τοπίο της Νέας Κορίνθου:Η Βόχα με τα εσπεριδοειδή τα σταφύλια και τις εληές που διακόπτονται απο πεδινά και ημιορεινά κεραμοσκεπή χωριά της και που όλα τους πράσινα και καφετιά μαζί με το γαλάζιο της θάλασσας,δένονται με τρόπο μοναδικό.
Όπως θάλεγε κάποιος αν έλλειπαν απ΄ το πολύχρωμο της περιοχής τα κυπαρίσσια που από πολύ καιρό πριν είναι εισαγόμενα,το τοπίο θα ήταν «σαν καλάθια των μανάβηδων χωρίς πρασινοκόκκινες πιπεριές-τι πιο αδιανόητο για μας σήμερα;»
Η δημογραφική και κοινωνική κατάσταση της σημερινής Κορίνθου είναι μια καλή αφορμή για έναν «άλλο» τρόπο ιστορικής προσέγγισης.Διότι αν η θέση της Νέας Κορίνθου όπως μπορούμε να την αντικρύσουμε και να την αγαπήσουμε ως σταυροδρόμι δηλαδή από βορρά και τις δυό της θάλασσες προς το Μωρηά είναι για το πιο εκπληκτικό παρελθόν της η πιο διάφανη απ΄ όλες τις μαρτυρίες,δεν θα ήταν άραγε το ανθρώπινο τοπίο της τελευταίας απ΄το 1908 εκατονταετίας ιστορικά εξίσου ενδιαφέρον αφού κι΄ αυτό έχει αλλάξει δραματικά;
Ο,τιδήποτε βλέπουμε στις ακτές της Νέας Κορίνθου αλλά και στ΄ ανατολικά,στα μεσόγεια και στα δυτικά της ακόμα μέρη είναι έργο όλων αυτών όπως και των νεωτέρων απογόνων τους ολόκληρης της έκτοτε 150ετίας μέχρι τώρα. Θα μπορούσαμε λοιπόν κατανοώντας σε βάθος χρόνου να κρίνουμε το χθές.
Έτσι,στο φυσικό όπως και στο ανθρώπινο τοπίο της η Νέα Κόρινθος σταυροδρόμι και ετερόκλιτη παρουσιάζεται στις αναμνήσεις μας σαν μια εικόνα συνεκτική,σαν σύστημα όπου όλα μπερδεύονται για να ανασυντεθούν σε μια πρωτότυπη ενότητα.Πώς να ερμηνεύσουμε αυτή την προφανή ενότητα,αυτή τη βαθύτερη υπόσταση της Νέας Κορίνθου;
Στον κατάλογο των ανθρώπων που συγκρότησαν την πόλη της Κορίνθου το 1858 (που στο σύνολό του, ολοκληρωμένο,όπως ελπίζω,τον παραθέτω στο παράρτημα του Β΄ τόμου της Ιστορίας μου) προστί θενται,βέβαια και αυτοί που γεννήθηκαν μεταγενέστερα,αλλά και οι φερτοί (όχι μόνο οι εναλλασσόμενοι προσωρινά εκάστοτε παρεπιδημούντες), κατά καιρούς,εγκατεστημένοι στην Κόρινθο,και ευρύτερα ακόμη,οι οποίοι έχουν ξεπεράσει αριθμητικά τους ντόπιους.
Ήδη,η δημογραφική και κοινωνική κατάσταση της σημερινής Κορίνθου δίνει την ευκαιρία και αφορμή γι΄αυτόν τον «άλλο» τρόπο ιστορικής προσέγγισης, να παρουσιασθούν δηλ।,όχι μόνο εκείνοι που καλλιέργησαν τη γη και τους αγρούς της σε ήμερους και άγριους τόπους και σε πεζούλια,αλλά και το εμπορικό,οικονομικό,και κοινωνικό έργο όλων εκείνων των νεοφερμένων Αργείων, Κυνουριαίων,Αρκάδων,Μεσσηνίων,Λακώνων,καθώς και Ηπειρωτών,Κρητών, Ακαρνάνων, Θεσσα λών καί πολλών άλλων,που με τη σειρά τους κατέκτησαν την πόλη και την περιοχή.
Αν έτσι βλέπαμε την σημερινή κατάσταση σε συνδυασμό με τους νεοφερμένους ξένους,τους μετανάστες δηλαδή που αριθμούνται σε χιλιάδες,δεν θα είχαμε άραγε την ίδια εντύπωση μ΄εκείνη που μας έδωσε η λίστα των φυτών και των καρπών της χλωρίδας της;
Ο ιστορικός με το πνεύμα αυτό θα ώφειλε να προσπαθήσει ξανά και ξανά.Η ερμηνεία δεν βρίσκεται μόνο στη φύση που συνέβαλε πολύ σ΄αυτό το αποτέλεσμα.Δεν βρίσκεται μονάχα στους ανθρώπους που με επιμονή συνέδεσαν τα πάντα. Η ερμηνεία είναι συγχρόνως οι χάρες και οι κατάρες της φύσης-παλαιότερα κατακλυσμικές και σεισμικές μέχρι τελευταία-αλλά όχι λίγες και τούτες κι΄εκείνες οι προσπάθειες των Κορινθίων, χθες όπως και σήμερα.Δηλαδή η ατέλειωτη συνάθροιση τυχαίων περιστατικών,ατυχημάτων και επαναλαμβανόμενων επιτυχιών.
Έτσι,για εκείνον τον ευτυχή που μπορεί και συγγράφει την ιστορία του τόπου,οι εμπειρίες αυτές και τα επιτεύγματα, μπορούν να γίνουν κατανοητά αν θεωρηθούν στο ευρύτερο, το ανθρώπινο τοπίο.
Και είναι ευτυχής εκείνος που μπορεί,συγγράφοντας ιστορία,να δείξει πώς αυτές οι εμπειρίες και τα επιτεύγματα μπορούν να γίνουν κατανοητά μονάχα αν θεωρηθούν στο σύνολό τους,πώς πρέπει ακόμη να συνδυαστούν μεταξύ τους, αφού το φως του παρόντος συχνά τους ταιριάζει και με βάση ό,τι σήμερα βλέπουμε,κρίνουμε και κατανοούμε το χθές και αντίστροφα.

Στρατιωτικές ασκήσεις στην Κόρινθο το 1902















Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Ο υποστράτηγος Κ.Σμολένσκης (ήρωας του Βελεστίνου κατά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και υπουργός στρατιωτικών στην Κυβέρνηση Αλ.Ζαϊμη την ίδια χρονιά) με έγκριση του υπουργείου Στρατιωτικών, συγκέντρωσε την 20η Μαίου 1902 στη Βόχα Κορίνθου κάθε διαθέσιμη δύναμη των στρατιωτικών σωμάτων της δικαιοδοσίας του (3ης Μεραρχίας, κατατμημένης σε Πελοπόννησο, δυτική Ελλάδα, Ήπειρο και Ιόνια νησιά) για τα Μεγάλα στρατιωτικά Γυμνάσια, διάρκειας 10 ημερών.
΄Ησαν δε οι δυνάμεις αυτές τα συντάγματα πεζικού: 6ο Κορίνθου, 8ο Καλαμάτας, 9ο Μεσολογγίου και 10ο Κέρκυρας (εκ 270 ανδρών). Επίσης 2 πυροβολαρχίες, 2 ίλες ιππικού, ο 6ος λόχος μηχανικού, χειρουργείο Γ΄τάξεως, απόσπασμα υλικού πολέμου, 5 υδροφόρες και καρροσκηνές. Σύνολο στρατού και υπηρεσιών 1680 άνδρες.
Τα στρατεύματα στρατοπέδευσαν σε σκηνές στην πεδιάδα Βόχας μέχρι το Βέλο. Επειδή όμως οι σκηνές δεν επαρκούσαν πολλοί στρατιώτες διανυκτέρευαν στο ύπαιθρο ενώ την ημέρα προφυλάσσονταν απ΄τον ήλιο κάτω από σκηνές πρόχειρες «εκ χόρτων» (τσαρδάκες). Το στρατηγείο με επιλαρχία ιππικού και απόσπασμα μηχανικού εγκαταστάθηκε στο Κιάτο.
Την 22α Μαϊου 1902 άρχισαν οι προκαταρκτικές ασκήσεις διαφόρων όπλων χωριστά, όπως «γυμνάσια εκστρατείας πυκνής τάξεως.Αι πυροβολαρχίαι εζευγμέναι ανήρχοντο και κατήρχοντο τους λόφους (σημ.,στη Βόχα) αποζευγνύμεναι δε ακαριαίως ετίθεντο εις τάξιν μάχης».
Είχε διαιρέσει ο Σμολένσκης τον στρατό σε άμυνα και επίθεση. Οι επιτιθέμενοι από δυτικά προς Κόρινθο κατέλαβαν την παραλιακή οδό. Αλλά επειδή ο «εχθρός» απειλούσε τη δεξιά του κατέλαβε όλα τα χωριά, απ΄το Κιάτο προς νότο και ανατολικά.
Το πυροβολικό διέτρεξε το δρόμο από ελαιώνα Βέλου μέχρι το Μούλκι ρίχνοντας βολές,ενώ η επιλαρχία έλαβε μέρος σε ελιγμούς, μάχες, επελάσεις και πεζομαχίες.
Προς Κόρινθο επιτιθέμενη κατελάμβανε βαθμιαία τα χωριά Βέλο, Ιμπραήμπεη, Πουλίτσα και Ταρσινά .
Η εμπροσθοφυλακή, βαίνοντας δια της παραλιακής οδού, απώθησε τους ακροβολιστές της άμυνας,η οποία, έτσι, βαλλόμενη απ΄το πυροβολικό και τα κλιμάκια του πεζικού, υποχώρησε καταλαμβάνοντας τους προέχοντες λόφους και επιχείρησε απόκρουση της επιθέσεως.Ο αγώνας που ήταν ισχυρός, συνήφθη για κατάληψη θέσεων. Μετά από δύο ώρες τα τμήματα άμυνας υποχώρησαν περαιτέρω, «κλιμακηδόν αμυνόμενα». Το πυροβολικό της επιθέσεως κατέβηκε και κατέλαβε θέση απέναντι, αλλά δέχθηκε «εσπαρμένην επέλασιν» της μικρής άμυνας.Το ιππικό επιθέσεως όμως ανιχνεύοντας και πεζομαχώντας έδιωξε την άμυνα και κατέλαβε τις θέσεις της.
Τις φάσεις αυτές των μεγάλων ασκήσεων και τη μεγαλοπρέπεια των εκτυλισσόμενων σκηνών με το «έκλαμπρον αυτών θέαμα», τις παρακολούθησε απ΄τους διαφόρους λόφους, άπειρος κόσμος και των δυο φύλων, με θαυμασμό, ακόμα «και εκ Κορίνθου συρρεύσας».
Στις 27 Μαϊου ο στρατός της επιθέσεως , συντασσόμενος σε οδοιπορική φάλαγγα, πέρασε μπροστά απ΄τον έφιππο, «παντού σπεύδοντα και τα πάντα διορθώνοντα, μέραρχον, των σαλπίγγων και των τυμπάνων σημαινόντων εμβατήριον». Και το μεν πεζικό παρέμεινε στις καταληφθείσες σκηνές ενώ το πυροβολικό και το ιππικό καταυλίσθηκαν μέσα στο Βέλο. Το οποίο οι Βελιώτες σημαιοστόλισαν, ανεγείροντας και αψίδες πάνω στις οποίες ανάρτησαν εικόνες των βασιλέων, των αγωνιστών του 1821 και του στρατηγού Σμολένσκη, που με τον Γάλλο στρατιωτικό ακόλουθο Μπρεμόν ντ΄ Άρς (ο οποίος είχε φτάσει για να παρακολουθήσει τα στρατιωτικά γυμνάσια) και μερικούς ανώτερους και επιτελείς του αξ/κούς, προγευμάτισε στο σπίτι του εφέτη Αντωνόπουλου.
Την επομένη το πεζικό των επιτιθέμενων (που το ακολούθησαν το πυροβολικό με τελευταίο το ιππικό),πέρασε λίθινη μονότοξη τριγωνική γέφυρα και κατέλαβε το στρατόπεδο των αμυνόμενων, με συνέπεια αυτοί να υποχωρήσουν προς την Παλαιά Κόρινθο.
Το ιππικό ασφάλισε την προπορευόμενη φάλαγγα ανιχνεύοντας το έδαφος γι΄ αναζήτηση του «εχθρού» τον οποίο, τελικά, συνάντησε στις θέσεις, Αντερείσματα Ακροκορίνθου, Βρυσούλα, Κοκκωνόβρυση και Γλυφάδα, καθ΄όν χρόνο το πυροβολικό κατελάμβανε το Μύλο Χελιώτη απ΄ όπου άρχισε βάλλοντας κατά του φρουρίου Παλαιάς Κορίνθου για να εξακριβώσει αν εκεί ο «εχθρός» είχε εγκαταστήσει πυροβολικό.Αφού βεβαιώθηκε πως στο φρούριο δεν είχε τοποθετηθεί πυροβολικό, άρχισε η επίθεση.

Παρέλαση στην Κόρινθο

Κατά τη διεξαγωγή των στρατιωτικών γυμνασίων που άρχισαν στην πεδιάδα της Βόχας, όπως είδαμε, τα επιτιθέμενα τμήματα του υποστράτηγου Σμολένσκη, φτάνοντας στην Παλαιά Κόρινθο, αναπτύχθηκαν δεξιά και αριστερά της κυρίας οδού, ευθύς ως το ιππικό αποκάλυψε το έδαφος,μπροστά απ΄τη γραμμή της μάχης.
Το πεζικό επιθέσεως βγαίνοντας απ΄τον ελαιώνα προχώρησε στη θέση «Σκουτέλα».Τα τάγματα ενισχύσεως και ελιγμών, με κάλυψη τα ελαιόδεδρα και από απόσταση παρακολουθούσαν το τάγμα της γραμμής μάχης, πορευόμενα δε δια των αγρών και καλυμμένα τελείως «από τας όψεις του εχθρού», δεν έπαυαν να ενισχύουν τη γραμμή μάχης με τμήματά τους, κατά τις διάφορες φάσεις της επιθέσεως. Ένα απ΄τα τάγματα ελιγμών, με κυκλωτική κίνηση στ΄αριστερά της άμυνας, ενισχυόμενο απ΄το πυροβολικό της επιθέσεως, κατέλαβε, διαδοχικά, στο άκρο της παρατάξεως θέσεις, μάχης και με τα πυρά του «σπουδαίως» ενίσχυσε την κυρία επίθεση, παρακολουθώντας την «εκ του πλησίον».
Συγχρόνως, το ιππικό επέπεσε στην αντίθετη πλευρά της γραμμής άμυνας ενώ το πυροβολικό των επιτιθεμένων «έβαλλε δια πυρών». Ωστόσο, και οι αμυνόμενοι αντιστέκονταν στη λοφοσειρά των αναφερομένων θέσεων άμυνας.
Το επελαύνον όμως ιππικό απώθησε το ιππικό της άμυνας, που προσπαθούσε να εμποδίσει την πρόοδο και την ανάπτυξη της επιθέσεως.΄Αρχισε, έτσι, πάλη ιππικού, παρουσιάζοντας έξοχο θέαμα, συντρέχοντος σ΄αυτό και του εδάφους. Το πεζικό της επιθέσεως, ενισχυόμενο αποτελεσματικά απ΄ το πυροβολικό εκτόπισε την άμυνα,η οποία αναγκάσθηκε ν΄αποχωρήσει απ΄την Παλαιά Κόρινθο. Ο υποστράτηγος Σμολένσκης έφιππος με το επιτελείο του και τον Γάλλο στρατιωτικό ακόλουθο,επέβλεπε και διηύθυνε τη μάχη.
Απ΄την Παλαιά Κόρινθο ο στρατός της επιθέσεως βάδισε με αντικειμενικό σκοπό τη Νέα Κόρινθο.
Της φάλαγγας προηγήθηκε το ιππικό,που εξασφαλίζοντας την πορεία και ερευνώντας το έδαφος, απώθησε τελικά το ιππικό της άμυνας, με αποτέλεσμα η φάλαγγα να βγεί απ΄τη γέφυρα «Λευκού Χειμάρρου» και ν΄αναπτυχθεί,ενώ το πυροβολικο καταλάμβανε τη θέση «Πήτες».Οι θέσεις της άμυνας του πυροβολικού και τμήματος πεζικού βρίσκονταν τώρα στη θέση «Μπαθαρίστρα» της Κορίνθου, ενώ η υπόλοιπη άμυνα πριν απ΄το νεκροταφείο, με το ιππικό να ανιχνεύει το πεδίο των Εξαμιλίων. Τμήματα των επιτιθεμένων έχοντας κατεύθυνση το δρόμο Κορίνθου-΄Αργους,που διασχίζει την πεδιάδα των Εξαμιλίων, προχώρησαν βάλλοντας και βαλλόμενα. Στη θέση «Μαγούλα» Κορίνθου τρία τάγματα της επιθέσεως αναπτύχθηκαν και βάδισαν, το ένα αριστερά της τοποθεσίας της άμυνας, το άλλο προς το κέντρο,ενώ ταυτόχρονα,το τρίτο προς τα δεξιά, έκανε πλευρική κίνηση. Το πυροβολικό με κατάλληλες βολές βοήθησε την προέλαση του ιππικού, που με διαταγή του Σμολένσκη και με σύντονη πορεία έσπευσε και πέρασε απ΄τα κτήματα Τρίπου φτάνοντας στο δεξιό της παρατάξεως. Το ιππικό της άμυνας, αντιλαμβανόμενο την κίνηση έσπευσε και τάχθηκε αντιμέτωπο, αλλά το τάγμα πεζικού που ενεργούσε πλευρική κίνηση πυροβολώντας το απώθησε, οπότε κατά τη στιγμή της γενικής προσβολής, το ιππικό της επιθέσεως επωφελήθηκε και επέλασε κατά των στρατευμάτων της άμυνας που υποχώρησαν,πλήν του ιππικού της, το οποίο επέστρεψε για ν΄ακολουθήσει σύρραξη ιππικού. Τελικά, τα στρατεύματα της επιθέσεως κατέλαβαν τις έσχατες τοποθεσίες άμυνας και τα Μεγάλα Γυμνάσια έληξαν την 9η πρωϊνή της 31ης Μαίου 1902.
Όπως τόνιζε στην έκθεσή του ο υποστράτηγος Σμολένσκης, η αντοχή των ανδρών των σωμάτων και υπηρεσιών κατά το 14ήμερο διάστημα των ασκήσεων, υπήρξε ζηλευτή, η υγεία αυτών πλήρης, καθόσον μόλις 32 άνδρες νοσηλεύτηκαν στο έμπεδο χειρουργείο και η πειθαρχία τελεία.
Έτσι, όλες οι δυνάμεις του στρατού, σε οδοιπορική φάλαγγα, μπήκαν στην πόλη, ηγουμένου του υποστρατήγου. Το θέαμα θαυμάσιο και γραφικό, η φιλαρμονική παιάνιζε και η Κόρινθος με τα χωριά επί ποδός. «΄Aπασα η πόλις της Κορίνθου συνέρρευσεν άνωθεν των στρατώνων επί του αναπεπταμένου πεδίου προς το μεσημβρινόν μέρος της πόλεως όπως παραστή εις το θέαμα της επιθεωρήσεως και προελάσεως των στρατευμάτων του υποστρατήγου Σμολένσκη».


Κριτική των στρατιωτικών ασκήσεων

Η είσοδος του στρατού στη Νέα Κόρινθο υπήρξε θριαμβευτική «υπό τας ατελευτήτους ζητωκραυγάς του πλήθους».Το πεζικό καταυλίσθηκε στους (παλαιούς) στρατώνες Κορίνθου.Το ιππικό και το πυροβολικό κάτω απ΄τα δένδρα.
Το πρωΐ της 1ης.6.1902 όλα τα σώματα στρατού, πρώτα το πεζικό, μετά το πυροβολικό, το ιππικό, το μηχανικό και το χειρουργείο ξεκινώντας απ΄τον καταυλισμό τους συγκεντρώθηκαν και παρατάχθηκαν.Και την 9η ώρα ο μέραρχος Κ.Σμολένσκης που είχε φτάσει με το επιτελείο και την ακολουθία του έδωσε το πρόσταγμα.Ο αντισυν/ρχης πεζικού Δ.Πίκουλας αναφώνησε «εμπρός!» και άρχισε η παρέλαση. Το θέαμα ήταν μεγαλοπρεπές. Με πλήρη τάξη και κατά τετράδες, πρώτο παρέλασε το πεζικό ενώ ο στρατηγός χαιρετούσε τις σημαίες των συνταγμάτων και τα τύμπανα ανέκρουαν το εμβατήριο.Το παράστημα των ανδρών πάρα πολύ επιβλητικό.
Δεύτερο το πυροβολικό, με έκτακτη τάξη κινήσεως και διοικητή τον ταγματάρχη Βάρβογλη.Τρίτο «εν καλπασμώ» το ιππικό με διοικητή τον επίλαρχο Πιερράκο. Kαι αυτού η παρέλαση θαυμάσια. Ο Σμολένσκης έμεινε πολύ ευχαριστημένος απ΄την παρέλαση ενώ ο κόσμος καταγοητευμένος απ΄ το θέαμα πείσθηκε οτι ο στρατός μπορούσε να καταστή απ΄τους πρώτους στρατούς της Ευρώπης αν οι αρμόδιοι αποφάσιζαν με τα σωστά τους να κάνουν στρατό. Το έργο του Σμολένσκη είχε στεφθεί από πλήρη επιτυχία.
Στην (αναφερόμενη) λεπτομερειακή έκθεση που υπέβαλε στο υπουργείο Στρατιωτικών ο Κ. Σμολένσκης σχετικά με τα γυμνάσια τα οποία εκτελέσθηκαν στην πεδιάδα Κορίνθου, ανέφερε, μεταξύ άλλων, οτι υπήρξε πολύ ενθαρρυντική η διεξαγωγή των ασκήσεων, τόσο για την κανονικότητα και ακρίβεια των κινήσεων του στρατεύματος όσο και για την αντοχή των στρατιωτών και αξιωματικών. Ανέφερε, μάλιστα, στην έκθεση αυτή με λεπτομέρειες όλα τα είδη γυμνασίων, την περί το Βέλο μάχη, την επίθεση στην Παλαιά Κόρινθο, την εγκατάλειψή της απ΄ τους αμυνομένους, και γενικά κάθε κίνηση, ενώ τα σφάλματα που επεσήμαινε ήσαν, όπως τόνιζε, ελάχιστα.
Η αναχώρηση του στρατού απ΄την Κόρινθο έγινε με πλήρη τάξη την ίδια μέρα, ενώ στην πόλη παρέμεινε ένα τάγμα πεζικού και μια μοίρα πυροβολικού, που κι΄ αυτά επανήλθαν την επομένη στις έδρες τους.
Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως πριν απ΄την έναρξη των ασκήσεων ο υποστράτηγος Σμολένσκης είχε αναφέρει στο υπουργείο οτι οι ασκήσεις θα καθυστερούσαν «ένεκεν κωλύματός τινός, παρουσιασθέντος εις την υπηρεσίαν τροφίμων». Οπότε το υπουργείο, για το επείγον, ανέθεσε την τροφοδοσία ανδρών και κτηνών σε ιδιώτη χορηγητή επιμελητείας (σημερινό catering!, θα λέγαμε). Και για το πρωτοφανές, την εποχή εκείνη, του πράγματος, βέβαια, ο Τύπος, ξεσπάθωσε γράφοντας τα εξής (με τη σημερινή γλωσσική έκφραση):
«Στ΄αλήθεια, είμαστε το πιο πρωτότυπο κράτος της Ανατολής. Αφού μετά προσπάθειες ενός μηνός και μετακινήσεις ναυτικών αγημάτων κατορθώθηκε η συγκέντρωση 1.700, περίπου, ανδρών για τα γυμνάσια στην πεδιάδα της Κορίνθου, αποκαλύφθηκε, τελικά, οτι το κράτος είναι ανίκανο να τροφοδοτεί αυτό απ΄ ευθείας τη μικρή, την ελάχιστη αυτή δύναμη! Την τροφοδοσία των ανδρών του στρατηγού Σμολένσκη ανέλαβε ιδιώτης επιχειρηματίας διότι δεν υπάρχει Επιμελητεία! Αυτές οι δύο γραμμές αποτελούν την πιο αυστηρή και πιο αμείλικτη καταδίκη για όλους εκείνους, υπευθύνους και ανευθύνους, που μετά τον πόλεμο (σημ.,εννοεί του 1897) πρόβαλαν ως αναμορφωτές και διοργανωτές του στρατεύματος. Τι όμως αναμόρφωσαν και τι διοργάνωσαν στο στράτευμα; Και ενώ ετοιμαζόμασστε για νέα «χύσιν χρυσών σειρητίων και κομβίων», στην πεδιάδα της Κορίνθου αποδεικνυόμαστε ανίκανοι να θρέψουμε και να ποτίσουμε 1.700 άνδρες και 100 ίππους και προστρέχουμε, για μη πεθάνουν αυτοί απ΄την πείνα, στην ιδιωτική πρωτοβουλία και ικανότητα! Αλλά αν με το νόμο περί «Γενικής Διοικήσεως», νομίσατε οτι αναμορφώσατε τον στρατό, κοιτάξτε την αναμόρφωση στην Κόρινθο. Και είναι αληθινή αυτή η αναμόρφωση, η οποία μας αποκαλύφθηκε, ενός ελαχίστου τμήματος του στρατού, που δεν μπορεί αφ΄εαυτού να επαρκέσει σε όλες τις ανάγκες του! Από τέτοια, μάλιστα, αναμόρφωση, μπορούν οι Μπόερς (σημ.,στη Νότια Αφρική) να λάβουν μαθήματα!».




Ο επίλογος των στρατιωτικών ασκήσεων

Ο Tύπος με αφορμή τις ασκήσεις συνέχιζε την κριτική:
«Δεν διοργανώσαμε,ούτε αναμορφώσαμε, ουδέ ενισχύσαμε τις στρατιωτικές δυνάμεις του κράτους μετά τον πόλεμο (...) Είναι πάρα πολύ οδυνηρό το θέαμα, το οποίο παρουσιάζει η Ελλάς υπό στρατιωτική έποψη. Κάθε δε ΄Ελλην, που αγαπά την πατρίδα του δεν μπορεί παρά να θλίβεται ενδομύχως και ν΄αγανακτεί κατά των υπευθύνων αυτής της καταστάσεως. Για το μέλλον της χώρας μας, μόνη φρόντιδα που έπρεπε ν΄ απασχολεί τα πνεύματα των αρμοδίων και υπευθύνων μετά τον πόλεμο του 1897 είναι η στρατιωτική του έθνους ανασύνταξη (...) Διότι,ενώ η θύελλα στη γύρω μας Ανατολή είναι έτοιμη να εκραγεί και οι τόσοι εχθροί μας δείχνουν απειλητικές τις λόγχες τους, μόνη η Ελλάς παρίσταται με κομμένους τους βραχιονές της, με τις αποθήκες κενές υλικών και με τυφέκια και πυροβόλα κατάλληλα μόνο για τα Μουσεία (...) Η ημέρα εκείνη της καταστροφής είθε να είναι όσο δυνατόν μακρυά και ο Θεός της ειρήνης να σκέπει την Ελλάδα, αφού δεν έχουμε σε ποιόν άλλον ν΄αναθέσουμε τις ελπίδες μας!». Και ο επίλογος των στρατιωτικών γυμνασίων:
1) Εκτός απ΄τον Γάλλο Μπρεμόν ντ΄Αρς και άλλοι ξένοι στρατωτικοί ακόλουθοι βρήκαν «κάλλιστα τα εκτελεσθέντα στρατιωτικά γυμνάσια» στην Κόρινθο.
2)Ορισμένες Ελληνικές εφημερίδες υποστήριζαν, σκωπτικά, οτι Ελληνικός λαός ανακουφίσθηκε διότι ο μισός στρατός μας νίκησε τον άλλο μισό, ενώ στα 1897 νικήθηκε ολόκληρος!
3) Όμως, η «Γερουσία» (που έκτοτε και μέχρι σήμερα διημερεύει στα ανά τη χώρα καφενεία, δηλαδή στους «μεγάλους αυτούς κοινωνιοπλαστικούς παράγοντες») είχε άλλη γνώμη. Το μόνο ερώτημα που την απασχολούσε, έντονα, ήταν: Γιατί ο μισός να στρατός να υποχωρήσει; Ορισμένοι, σωφρονέστεροι αυτών προσπαθούσαν να καταπραῢνουν τους ζωηρότερους, λέγοντάς τους οτι αυτό ήταν το σχέδιο του Σμολένσκη. Οι πιο ζωηροί όμως δεν ήθελαν ν΄ακούσουν οτι ο ήρωας του Βελεστίνου έδωσε σχέδιο υποχωρήσεως του στρατού μας στην Κόρινθο, διατεινόμενοι οτι τα σχέδια αυτά ήσαν της Ρωσίας!
4) Άλλη εφημερίδα ευφυολογούσε: «Αγγέλλεται εκ Κορίνθου οτι μετά μεγάλης επιτυχίας διεξήχθη κατά τα μεγάλα γυμνάσια η γενομένη ψευδομάχη. Το πράγμα δεν έχει πολλήν σημασίαν. Όλοι οι μετασχόντες του ελληνοτουρκικού πολέμου διηγούνται οτι έκαστος έκαμε και από μίαν μάχην κατά την οποίαν κατετρόπωσε τους Τούρκους, ώστε ο ελληνοτουρκικός πόλεμος έχει να επιδείξη 50.000 ψευδομάχας. Έν τούτοις ασυγχώρητα λάθη διεπράχθησαν κατά τα μεγάλα γυμνάσια της Κορίνθου,εκ των οποίων το μεγαλύτερο είναι το εξής: Ανετέθη η διεύθυνσις των μεγάλων γυμνασίων εις τον κ.Σμολένσκην, ενώ έπρεπε να ανατεθή εις ένα ρεπόρτερ εφημερίδος, ως ειδικόν δια τας ψευδομάχας».
5) Ο (γνωστός μας) στρατιωτικός ακόλουθος της Γαλλικής πρεσβείας Μπρεμόν ντ΄ Άρς, που παρακολούθησε με πολύ ενδιαφέρον τη μάχη γύρω απ΄την Κόρινθο, κάλεσε στο Καλαμάκι Ισθμίας τους σωματάρχες και μερικούς αξιωματικούς σε μεγάλο γεύμα. Ξεκίνησε για το Καλαμάκι παίρνοντας απ΄τον Πειραιά το ατμόπλοιο της γραμμής και, μη έχοντας τίποτα καλλίτερο να κάνει, παραδόθηκε, «υπό το ρυθμικό βαυκάλισμα της έλικος», σε ύπνο βαθύ.Και αφυπνίσθηκε στο Γαλαξείδι! Τους καλεσμένους του στο Καλαμάκι, ωστόσο,ανέλαβε να φροντίσει η κυρία Μπρεμόν ντ΄ Άρς, που είχε φτάσει με το σιδηρόδρομο, και η οποία και προέστη του γεύματος τέλεια και την πρέπουσα κατά τα επιδόρπια ήγειρε φιλελληνικώτατη πρόποση «ως Γαλάτις, εύφωνος και ξανθή!».
Ο Μπρεμόν ντ΄ Άρς κατά την επιστροφή του απ΄την Κόρινθο, επέβη στο σιδηροδρομικό σταθμό της Αθήνας στην άμαξα του Σαράντη Σαραντόπουλου, διευθυνόμενος στο ξενοδοχείο της «Μεγάλης Βρεταννίας».
Καθ΄ οδόν όμως και ενώ η άμαξα είχε διανύσει λίγα μέτρα συνάντησε την σύζυγό του να έρχεται με άλλη άμαξα.Και, κατεβαίνοντας έδωσε μια δραχμή στον αμαξηλάτη ως αντάλλαγμα της μικρής διαδρομής που έκανε. Αλλά ο αμαξηλάτης ζητούσε δύο δραχμές.Κι αυτός, ενοχλούμενος απ΄ τον αμαξηλάτη, κάλεσε την αστυνομία που συνέλαβε τον αμαξά, μετά προφορική του μήνυση για εξύβριση, καταθέτοντας πως ο αμαξηλάτης δεν αρκέσθηκε στο ποσό που του έδωσε αλλά τον παρακολούθησε μέχρι το σπίτι του και του απηύθυνε βαρειές και προσβλητικές φράσεις.

Οι αμαξηλάτες Κορίνθου













Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Απ΄τα παληά, όπως είδαμε, στην Κόρινθο οι αμαξάδες (αμαξηλάτες λεγόμενοι) υπήρχαν για όλες τις κατευθύνσεις, ιδιαίτερα για το Καλαμάκι και αλλού. Μέχρι δε το 1893 που διανοίχθηκε ο Ισθμός μετέβαιναν και επέστρεφαν απ΄την Κόρινθο στο Λουτράκι αποκλειστικά δια μέσου της Ποσειδωνίας.
Το 1895 οι αμαξηλάτες όλης της χώρας κατέβηκαν σε απεργία,γιατί η κυβέρνηση τους πίεζε να έχουν αναρτημένο το τιμολόγιο των διαδρομών ώστε να μη γίνεται εκμετάλλευση του κόσμου (ενίοτε και 19 φρ.την ώρα!) υποχρεώνοντάς τους ταυτόχρονα να σταθμεύουν σε ορισμένα μέρη.
Και αυτοί απεργώντας, «απέζευξαν τους ίππους των».Κορόϊδευαν οι αργόσχολοι: «Ακούς εκεί να θέλουν να τους βάλουν χαλινούς ενώ αυτοί κρατούν πάντοτε τους χαλινούς!Και τι θα γίνει με τους παρεπιδημούντες ξένους,τους συνοδεύοντες κηδείες,τους προτιθέμενους να συνάψουν γάμους και άλλους;»
Εμφανίστηκαν,έτσι,στους δρόμους οι περιώνυμες σούστες και οι όνοι.«Τα έμαθες;(έλεγαν οι ευφυολόγοι),οι γάϊδαροι έφτασαν 3 δραχμές την ώρα!»
Στην Κόρινθο, τόποι συγκεντρώσεως των αμαξάδων ήσαν η κεντρική Πλατεία και ο σιδηροδρομικός της σταθμό, όπου και «η μεγάλη κίνησις επιβατών και ταξιδιωτών». Από εδώ, άλλωστε, ξεκινούσαν και μέσω του τραίνου ταξίδευαν κι΄ έφταναν οι επιβάτες. Κι΄εδώ έμεναν οι άμαξες για να μεταφέρουν αυτόν που ήθελε να πάει παντού αλλά και στο Λουτράκι αντί 2 δραχμών «δια σχεδίας, ελκομένης προς την Στερεάν Ελλάδα».
Η καθυστέρηση του ΣΠΑΠ να κατασκευάσει στον Ισθμό σιδηροδρομική διακλάδωση μέχρι το Λουτράκι,της οποίας κατασκευής η δαπάνη υπολογιζόταν περίπου εκατό χιλιάδων δραχμών («και πόσοι απ΄την Αθήνα δεν θάρχονταν στο Λουτράκι αν υπήρχε αυτή η διακλάδωση!,έλεγαν οι ενδιαφερόμενοι),απέφερε κάθε χρόνο στους αμαξάδες Κορίνθου και Λουτρακίου 20 χιλιάδες δραχμές,περίπου.
Το 1898 ο ΣΠΑΠ αποφάσισε να φτιάξει ένα κιόσκι, μόνο, στη γέφυρα του Ισθμού γι΄αυτούς που ήθελαν να πάνε στο Λουτράκι με άμαξες, όταν το τραίνο της γραμμής Πελοποννήσου, με δεκάλεπτη στάση εκεί, τους αποβίβαζε.
Κι΄ η επιτροπή αμαξηλατών Κορίνθου ειδοποιούσε «τους κυρίους επιβάτες του σιδηροδρόμου Π.Α.Π οι οποίοι μεταβαίνουν στα λουτρά του Λουτρακίου, οτι είναι συμφερώτερο σ΄αυτούς να εξέρχονται στην Κόρινθο και όχι στη στάση που η εταιρεία προτίθεται να ιδρύσει κοντά στη γέφυρα του Ισθμού προς ευκολία τους, δήθεν, καθότι στην μεν Κόρινθο θέλουν εύρει ύδωρ καθαρό, καφέ, φαγητό καθώς και άμαξα έτοιμη, εκεί δε κανένα σπίτι, ούτε για στέγαση, παραμένοντες έτσι εκτεθειμένοι στον ήλιο.
Εκτός δε τούτου, ο από γεφύρας μέχρι Λουτρακίου δρόμος είναι ελεεινός, σχεδόν αδιάβατος και πλήρης διαφόρων εντόμων καθόσον διέρχεται μέσα από χωράφια και έλη, και θα πληρώνει κάθε άτομο 1,25 δραχμές, ενώ ο από Κορίνθου μέχρι Λουτρακίου (σημ.,απ΄την Ποσειδωνία) νεοκατασκευασμένος είναι ένας απ΄τους πιο λαμπρούς δρόμους, συγχρόνως δε διέρχεται και πλησίον της θαλάσσης, ώστε οι επιβάτες θέλουν έχει καθ΄όλον το ταξίδι τους δροσιά. ΄Εκαστο πρόσωπο θα πληρώνει δρ.1. Ταύτα έστωσαν προς γνώσιν των κ.κ. επιβατών, στους οποίους εναπόκειται να κρίνουν το συμφέρον τους».Και υπέγραφαν:Ανδρέας Λιβαδίτης, Πέτρος Πανόβρακας, Γιάννης Γκιώνης, Σεραφείμ Λουκαϊτης.

Το πρώτο λεωφορείο-Οι αλλαγές και «ο άγαμος γέρων»

Παρά τις παροτρύνσεις των Κορινθίων αμαξάδων, οι περισσότεροι επιβάτες του τραίνου συνέχιζαν, ταλαιπωρούμενοι έστω, να μεταβαίνουν απ΄τον Ισθμό στο Λουτράκι,ακόμα κι΄ όταν ο ΣΠΑΠ μίσθωνε άμαξες (κάτω απ΄τις ζωηρές αντιδράσεις των Λουτρακιωτών αμαξάδων) γι΄αυτή τη διαδρομή.
Κι΄ αυτά όλα, με τους Κορίνθιους αμαξηλάτες να καταγγέλλουν οτι στη γέφυρα Κορίνθου «πολλάκις οι επιβάται, οι δια το Λουτράκι, μένουν εκεί ψηνόμενοι μίαν ώραν δια να έλθουν αι άμαξαι της Εταιρείας να τους παραλάβουν».
Για τη λύση του προβλήματος δεν έλειπαν και οι ευφάνταστοι, οι οποίοι, για τη σύνδεση Κορίνθου–Λουτρακίου, πρότειναν «τροχιοδρόμο ατμήλατο, αν όχι ηλεκτρικό», που, όπως έλεγαν, ήταν δυνατό να γίνει.Τόνιζαν δε σχετικά: «Yποθέτετε, μετά απ΄ αυτό, οτι θα καθόταν κανείς να ξεροψήνεται σε κείνο το τηγάνι, που λέγεται Λουτράκι; Τι θα συνέβαινε αν υπήρχε τροχιοδρόμος Κορίνθου-Λουτρακίου, ο οποίος θα διήνυε το διάστημα σε 15-20 λεπτά της ώρας; ΄Ολοι πάρα πολύ φυσικά οι πάσχοντες θα έρχονταν εδώ στην Κόρινθο να καθήσουν, θα πήγαιναν μια στιγμή να κάνουν το μπάνιο τους στο Λουτράκι και θα γύριζαν έπειτα εδώ να βρούν όλη την άνεση που θέλουν. Τα ενοίκια εδώ αναντιρρήτως φθηνότερα και τα τρόφιμα ακόμη περισσότερο. Δεν υπάρχει όμως τροχιοδρόμος και οι Κορίνθιοι χάνουν».
Ωστόσο, και στις αρχές, ακόμη, του 20ου αιώνα, ταξιδιώτες, υποστήριζαν πως «ευκολώτερον ημπορείτε να έλθετε από τας Αθήνας εις την Κόρινθον παρά να υπάγετε από την Κόρινθον εις Λουτράκιον.΄Οχι μόνον δεν υπάρχει τακτική συγκοινωνία αλλά πρέπει να πληρώσετε 7-8 δραχμάς δι΄ άμαξαν!»
Άργότερα, πάντως, αυτοκίνητη λέμβος, εκτελούσε το δρομολόγιο Λουτρακίου-Κορίνθου, όταν ο καιρός ήταν καλός. Έτσι, πολλοί ξένοι έφταναν απ΄το Λουτράκι στην Κόρινθο. Όπου ο μεν «Φλοίσβος» ήταν, συνήθως, κατάμεστος, αλλά, όπως αυτοί παραπονούνταν, η αγορά της είχε φρούτα πιο ακριβά, απ΄την Αθήνα. Το θαλάσσιο ταξίδι απ΄το Λουτράκι στην Κόρινθο με επιστροφή κόστιζε 50 λεπτά.
Ενώ η μεταφορά στην ξηρά των επιβατών απ΄τά πλοία που αγκυροβολούσαν πολύ κοντά στην παραλία του Λουτρακίου και αντίστροφα,1 δραχμή κατ΄ άτομο,και τούτο γιατί οι λεμβούχοι, «έκαμαν μονοπώλιον χάριν κερδοσκοπίας».
Τον Ιούνιο 1904 ο Έλληνας πρωθυπουργός και ο υπουργός των Ναυτικών «επιβάντες ατμοημιολίας απήλθον εις Λουτράκι συνοδεύοντες φιλοξενουμένους των». Ένεκα όμως της κακοκαιρίας η γολέτα δεν μπόρεσε να προσεγγίσει κι΄ετσι ο πρωθυπουργός και η συνοδεία του αναγκάσθηκαν ν΄αποβιβαστούν στο Καλαμάκι απ΄ όπου ήλθαν σιδηροδρομικώς στην Κόρινθο και από εδώ με άμαξες στο Λουτράκι.

Εκμετάλλευση αμαξηλατών και αντίστροφα

Οι αμαξηλάτες, καμμιά φορά, γίνονταν αντικείμενο εκμεταλλεύσεως, αλλ΄ ενίοτε συνέβαινε και το αντίστροφο. Διαμαρτυρόταν ο «έντιμος αμαξηλάτης Δημήτριος Μουτζόπουλος εκ Ξυλοκάστρου Κορίνθου» τον Νοέμβριο του 1903 απευθυνόμενος σε επιβάτη του :
«Κύριε ....Χθες εγίνατε παραίτιος όχι μόνο να ζημιωθεί ένας άνθρωπος πάντοτε εντίμως εργαζόμενος, αλλά και το χείριστο να οδηγηθεί στο κρατητήριο και να κρατηθεί αδίκως επί 7 ολόκληρες ώρες. Τούτο προήλθε απ΄την επιμονή που επεδείξατε διϊσχυριζόμενος οτι με πληρώσατε για την κούρσαν (...) ενώ εγώ δεν πληρώθηκα. Επειδή δε επέμεινα στο δίκαιό μου ενεργήσατε και φυλακίσθηκα επί 7 ολόκληρες ώρες και έτσι γίνατε παραίτιος ζημίας εξ αμαξαγωγίων όχι μικρής. Για τ΄ανωτέρω που επράξατε κατ΄εμού, σας πληροφορώ οτι αν δεν με αποζημιώσετε για την καταναγκαστική αργία, στην οποία με υποβάλατε παραστήσαντες ψευδώς τα συμβάντα στη διεύθυνση της αστυνομίας, θα καταφύγω στη Δικαιοσύνη η οποία είμαι πεπεισμένος οτι θα με ικανοποιήσει και ηθικά και για την υλική ζημία που υπέστην».
Και ο επιβάτης απαντώντας έλεγε, πως ο αμαξηλάτης πληρώθηκε την «κούρσαν» του και οτι η τιμωρία απ΄την αστυνομία ήταν «δικαία και λίαν επιεικής μάλιστα, διότι η διαγωγή του ήτο αυτόχρημα διαγωγή εκβιαστού και αι πράξεις του φαύλαι».

Το πρώτο λεωφορείο

Ο δρόμος, που συνέδεε Κόρινθο και Λουτράκι, κάθε άνοιξη και καλοκαίρι, ένεκα της σκόνης, «ευρίσκετο εις αθλιεστάτην κατάστασιν». Και τις πιο πολλές χρονιές ο δήμος Κορίνθου διενεργούσε δημοπρασίες για το κατάβρεγμα όχι μόνο του δρόμου αυτού, αλλά και των χωματόδρομων της Κορίνθου, τους θερινούς μήνες, που υπήρχε άμεση ανάγκη καταβρέγματος. Και στιχουργούσε, σατιρίζοντας, ο στιχοπλόκος του «κάρρου»:
«Καταβρέχτης εν Κορίνθω καταβρέχων τας οδούς και παλαίβω ακουράστως με διάφορους καιρούς. Το καλοκαίρι, φίλτατοι,το κάρρο μου γεμίζω και με το κάρρο μου αυτό εν γένει σας δροσίζω. Πλατείες και στενά και όλα τα σοκάκια, που κατοικούν οι όμορφες κι΄ όλα τα κοριτσάκια».
Το 1908 ο επιχειρηματίας Ανδρέας Κωνσταντόπουλος, γαμπρός απ΄την κόρη του Κίμ.Ρουφογάλη (που είχε διατελέσει μια δωδεκαετία δήμαρχος Κορίνθου),έφερε στην Κόρινθο απ΄τη Γαλλία «ένα τελειότατον αυτοκίνητον κλειστόν με δέκα θέσεις προς εξυπηρέτησιν της συγκοινωνίας Κορίνθου-Βόχας τον χειμώνα και Κορίνθου-Λουτρακίου το θέρος.Μη δε φεισθείς δαπανών μετεκάλεσεν,εκ Παρισίων, επί μηνιαία αμοιβή και σωφέρ».(Που όμως, λίγο μετά, «οδηγών εις την πόλιν παρέσυρεν ογδοηκονταετή γέροντα,θραύσας ένα βραχίονά του»).
Οι Κορίνθιοι περίμεναν, ότι «οι συμπολίται των αμαξηλάται (σημ. που ανέρχονταν σε 127, κατά την απογραφή του 1907), δεν θέλουσι παρακωλύσει την λειτουργίαν του αυτοκινήτου τούτου μεθ΄ όλην την παρατηρηθείσαν κατ΄ αυτάς ποιάν τινά παρά τοις κύκλοις αυτών εξέγερσιν». Η οποία εξέγερση αφορούσε, βέβαια, στο αυτοκίνητο, ξαφνικό πανελλήνιο ανταγωνιστή τους, αλλά και στο σιδηρόδρομο, τοπικά.
Συγκεκριμένα, οι αμαξηλάτες και καρραγωγείς, που είχαν ιδρύσει πανελλήνια ένωση, με έδρα την Αθήνα, έτρεχαν από υπουργείο σε υπουργείο, ζητώντας,με ψήφισμά τους, τον αποκλεισμό της συστάσεως εταιρείας «προς προμήθειαν αυτοκινήτων», αλλά και την προστασία τους απ΄τον ΣΠΑΠ, γιατί παραβλάπτονταν τα συμφέροντά τους. Κατέφυγαν και στον πρωθυπουργό Γ.Θεοτόκη ο οποίος, αφού τους άκουσε, απάντησε ότι «αν και εντελώς αναρμόδιος να επέμβη εις ιδιωτικάς υποθέσεις» (εννοώντας τον ανταγωνισμό στον ιδιωτικό τομέα), «θα κατέβαλλε προσπαθείας τινάς». Πήγαν και στ΄ ανάκτορα.
Το αυτοκίνητο, πάντως, του επιχειρηματία Κωνσταντόπουλου σύντομα έπαψε να κυκλοφορεί και ο σωφέρ του αναχώρησε. Η συγκοινωνία, έκτοτε, εξακολουθούσε να διεξάγεται με άμαξες, κάρρα κ.ά, για την Ποσειδωνία (και αλλού). Με την ευχή μετέωρη: «Μακάρι να συνδεθούν, και μάλιστα γρήγορα, Λουτράκι και Κόρινθος με σιδηροδρομικήν γραμμήν, όπως συζητείται».

Οι αλλαγές και ο «άγαμος γέρων»

Οι αντιδράσεις (αρχικά, προς το σιδηρόδρομο, μετέπειτα στη διάνοιξη του Ισθμού, όπως είδαμε, και) τώρα στην εισαγωγή του αυτοκινήτου, απ΄τους Έλληνες, και εδώ τους Κορίνθιους αμαξηλάτες, παραπέμπουν στην ιστορία. Η οποία βεβαιώνει, ότι πάντοτε ισχυρά τμήματα των κοινωνιών έρχονται σε σύγκρουση προς τις τεχνολογικές εξελίξεις, οι οποίες, αναπόδραστα, και επαγγέλματα καταργούν και δημιουργούν νέα.
Στην Αγγλία λ.χ.,πιο παληά, οι αλογάρηδες είχαν ξεσηκωθεί κατά των αμαξηλατών, γιατί η «λεωφόρος άμαξα» ήταν ολέθρια. Ξεσηκώθηκαν ακόμη και οι «άλκιμοι ναύτες του Τάμεση», που ασχολούνταν με το κύριο μέσο συγκοινωνίας απ΄ τό Λονδίνο ως το Ουϊνδσωρ και πιο πέρα. Και οι κατασκευαστές «εφιππίων και πτερνιστήρων», που θα χρεωκοπούσαν κατά εκατοντάδες. Και τα πολυάριθμα ξενοδοχεία,στα οποία συνήθιζαν να καταλύουν οι έφιπποι οδοιπόροι, που θα έκλειναν από έλλειψη πελατών. Πέραν του ότι οι άμαξες το θέρος ήσαν πολύ ζεστές και το χειμώνα πολύ ψυχρές, ενώ η παρουσία παιδιών και αρρώστων στους επιβάτες οχληρή. Άλλωστε, οι άμαξες, άλλοτε έφταναν στο ξενοδοχείο αργά, ώστε να μη μπορεί να ετοιμασθεί δείπνο, κι΄άλλοτε αναχωρούσαν πρωΐ χωρίς να μένει χρόνος στους οδοιπόρους να πάρουν πρωϊνό. Γι΄αυτούς, λοιπόν, και γι΄ άλλους λόγους, ζητούσαν ν΄απαγορευθεί οι άμαξες να εκτελούν περισσότερα από ένα ταξίδια την εβδομάδα, να υποχρεωθούν να σύρονται από 4 και πάνω άλογα, κ.ο.κ. Έτσι, θα μπορούσαν όλοι, εκτός απ΄ τους χωλούς και τους αρρώστους, να επανέλθουν στην οδοιπορία.
Οι αντίθετοι προς αυτά υποστήριζαν: Οι «λεωφόρες άμαξες» δεν εμποδίζουν τους υγιείς και τους εύρωστους περιηγητές, να κάνουν έφιπποι τη μακρυνή τους οδοιπορία. Και μήπως αυτοί, που ταξιδεύουν με δική τους άμαξα βρίσκουν κάθε μέρα στους σταθμούς τον απαιτούμενο αριθμό αλόγων; Εξάλλου, οι οδοιπόροι αν δεν είναι πολυάριθμοι και καλά οπλισμένοι κινδυνεύουν και να σκοτωθούν (βλ.Μακώλεϋ Ιστορία,2ος τ., ελλην.έκδ.1897,σελ. 416-417).
Αναλογικά, το φαινόμενο αυτό παρουσιάσθηκε, για κοινωνικοοικονομικούς και (όχι μόνο) λόγους και στην Ελλάδα και στην Κορινθία, όπου το 1837 υπήρχαν λίγες άμαξες, πολλά υποζύγια, αρκετοί αυτοαπασχολούμενοι και ελάχιστοι δημόσιοι υπάλληλοι (76 το 1861), ενώ το 1907, ελάχιστα υποζύγια, 127 άμαξες, όπως είδαμε, αρκετά νέα επαγγέλματα στη θέση των παλαιών και 206 δημόσιοι υπάλληλοι.
Και είναι ιστορικά βεβαιωμένο οτι σε καμμιά εποχή δεν έγινε εύκολα αποδεκτή η τεχνολογία, ιδιαίτερα, από λαούς που βρίσκονται στο στάδιο οικονομικής και θεσμικής αναπτύξεως. Στην Ελλάδα, όταν ήλθε το άροτρο, δύσκολα έγινε αποδεκτό, καθώς είδαμε, γιατί, όπως ειπώθηκε, στο πνεύμα του Έλληνα, κάθε νεωτερισμός εμποιεί την ίδια εντύπωση που προκαλεί στον άγαμο γέροντα μία πρόταση γάμου.
Οι Κορίνθιοι, πάντως, όταν ήλθε στην πόλη τους ο σιδηρόδρομος κι΄ άνοιξε η διώρυγα, έδειξαν προσαρμογή στις εξελίξεις αυτές. Που, για ένα χρονικό διάστημα, μαζί με τα κέρδη απ΄ την αύξηση της τιμής της σταφίδας στις διεθνείς αγορές, τους έφεραν πλούσιες απολαυές.
Άλλο θέμα, ότι μετά από λίγα χρόνια θα διαπίστωναν, πως οι τεχνολογικές αυτές εξελίξεις θα υπερακόντιζαν τις ελπίδες για μακροημέρευση της ευημερίας και θα μετέτρεπαν την πόλη τους σε κέντρο διερχομένων επιβατών (σιδηροδρομικώς και ατμοπλοϊκώς), με όλες τις δυσμενείς, γι΄αυτούς συνέπειες.